گزارش/
بخت شور بختگان!
چندی است که صدای خشکی از دریاچه بختگان استان فارس به‌گوش می‌رسد.
به گزارش خبرنگار مجلس گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، در ادامه روند تدریجی نابودی برخی از منابع زیست‌محیطی در کشور، یکی از معضلاتی که زنگ‌خطر بحران منابع آبی را به‌صدا درآورده مقوله خشک شدن دریاچه‌ها و تبدیل آنها به شوره‌زارهایی وسیع است؛ زمین‌هایی مملو از لایه‌های نمک که روزگاری دریاچه‌ای زیبا و پرطروات بوده‌اند که چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌داده‌اند.
اما با اقدامات نادرست و بهره‌برداری‌های غیرکارشناسی از آب این سطوح، با گذشت زمان سونامی خشک شدن دریاچه‌های کشور وارد فاز جدیدی شد. دریاچه بختگان نیز یکی از دریاچه‌های پرآب کشور بود که درنهایت به سوء‌عاقبت سایر سطوح آبی کشور دچار شد و هم‌اکنون به نمک‌زاری عظیم مبدل شده است.
*موقعیت و ویژگی‌های دریاچه بختگان
دریاچه بختگان در استان فارس قرار دارد که هم‌اکنون کاملا به‌خشکی گراییده است. مساحت آن در حدود 740 کیلومتر مربع و ارتفاع این دریاچه از سطح دریای آزاد در حدود 1558 متر است. این دریاچه یکی از بزرگترین دریاچه‌های کشور بعد از دریاچه ارومیه به‌شمار می‌رود که در حال حاضر به‌دلیل خشکسالی، این دو دریاچه بزرگ کشور درقالب دو نمک‌زار پدیدار گشته‌اند.
درياچه بختگان در غرب نيريز قرار دارد و به صورت يك فروافتادگي كشيده به طول تقريبي 70 تا 100 كيلومتر است كه روند شمال باختر – جنوب خاور دارد و سطح زير پوشش آن حدود 2000 كيلومترمربع است. مساحت حوزه آبگیر دریاچه 31 هزار و 942 کیلومتر مربع است که شامل ارسنجان، سیدان، فاروق، آسپاس، دهبید، قادرآباد و... است.
تأمين كننده اصلی آب اين درياچه، «رودكُر» است كه از كوههاي برآفتاب و موسيخاني، در 50 كيلومتري جنوب باختری دهبيد سرچشمه ميگيرد و در شمال باختري مرودشت، پس از يكی شدن با رود شادكان، و عبور از دشت مرودشت به درياچه ميريزد. هم اکنون میزان ورودی آب رودخانه كُر به دریاچه بختگان بسیار اندك و حتی گاهی به صفر می‌رسد.
*عوامل اصلی خشک شدن دریاچه بختگان از دیدگاه کارشناسان
بر اساس نظر کارشناسان زمین‌شناسی علل اصلی بحران خشکی دریاچه بختگان؛ خشکسالی، چاه‌های پمپاژ در حوزه آبگیر، برداشت مستقیم با پمپ از رودخانه کُر و سیوند، سد ملاصدرا و سیوند، برداشت بیش از حد کانال‌های منشعب از رودخانه کُر، احداث چاه‌های متعدد در اطراف دریاچه و... از دلایل مهم و تاثیرگذار در خشک شدن این دریاچه است.
در مورد کاهش نزولات آسمانی بر فراز دریاچه و به‌طورعمده سطح استان فارس باید گفت که متوسط بارندگی استان طی 25 سال برابر با313 میلیمتر بوده، اما متوسط بارندگی در طول نه سال اخیر به کمتر از 220میلیمتر رسیده است. علاوه بر کاهش بارندگی که موجب کاهش میزان ورودی آب به دریاچه شده است؛ عامل دیگری نیز وجود دارد که تاثیر به‌سزایی در عدم ورود آب به بختگان داشته است.
این عامل بحران‌آفرین؛ همان برداشت‌های بی‌رویه، غیرمسئولانه و مدیریت‌نشده‌ای است که نقش اصلی را در چالش خشک شدن و عدم ورود آب به دریاچه بختگان ایفا می‌کند.
باید گفت که میزان برداشت آب از سطح بختگان در خشکسالی و بحران بی‌آبی، از الگوی برداشت در سال‌های پرآبی تبعیت کرده است که همین اقدام غلط، بر نابودی بختگان فارس دامن زده است؛ به‌گونه‌ای که براساس اعلام وزارت نیرو میزان برداشت از سفره آب‌های زیرزمینی در یک دوره 15 ساله بیش از سه میلیون مترمکعب بوده است.
*سد ملاصدرا و سیوند؛ دو عامل سدکننده آب بر چهره بختگان
سد ملاصدرا با حجم آب قابل تنظیم 250میلیون مترمکعب با هدف ایجاد برق احداث شد تا 100مگاوات برق تولید کند. در مورد سد سیوند نیز باید گفت که این سد در ابتدا جهت پیشگیری از خسارت سیلاب به مرودشت و کربال ایجاد شد که در آن شرایط آب سیلاب در داخل سد سیوند ذخیره و وارد رودخانه کر می‌شد، اما متاسفانه این آب مورد استفاده مدیریت نشده کشاورزی قرار گرفت.
*حفر چاه‌های غیرمجاز، عامل دیگر خشکی بختگان
لازم به‌توضیح است که در اطراف دریاچه بختگان چاه‌های متعددی حفر شده که این چاه‌ها مقدار زیادی از آب دریاچه را تخلیه می کنند.
در واقع نقش موثر حفر چاه در خشکی دریاچه‌ها به این صورت است که این اقدامات موجب کاهش تدریجی سطح آب‌های زیرزمینی محوطه دریاچه می‌شود و با ادامه برداشت آب از این چاه‌ها، درنهایت سفره‌های آب زیرزمینی خشک شده و به‌این ترتیب دریاچه‌ای بدون پشتوانه آبی باقی می‌ماند که خشکسالی خفیفی نیز می‌تواند دریاچه را خشک کرده و به نمک‌زار تبدیل کند.
نقش منفی حفر چاه‌ها در کنار یک دریاچه آن‌قدر پررنگ است که کارشناسان این اقدام را هم‌تراز عدم بارش نزولات آسمانی عنوان می‌کنند. هم‌چنین تبخیر سالیانه یک میلیون و 222متر مکعب آب در دریاچه بختگان نیز در این بحران زیست‌محیطی موثر بوده است.
*طوفان نمک در انتظار بختگان
با خشک شدن دریاچه بختگان با توجه به وجود پتانسیل‌های لازم این منطقه برای وقوع طوفان‌های نمکی، این دریاچه استان فارس در معرض محوریت شکل‌گیری طوفان‌های نمک می‌باشد.
لازم به‌ذکر است که بستر دریاچه‌ها به ویژه دریاچه بختگان از مواد ریز و نمک پر است و به همین دلیل تحت تاثیر کوچکترین وزش بادی جا‌به‌جا می‌شوند. با بلند شدن این مواد ریز و نمک‌ها از بستر رودخانه، آنها در زمین‌های اطراف پراکنده می شوند که این امر در ایجاد طوفان نمک موثر است. درنهایت وقوع طوفان نمک، ریزگردهای سطح دریاچه را به زمین‌های اطراف و به‌ویژه شرق استان فارس منتقل کرده که علاوه بر آلوده کردن محصولات کشاورزی و آسیب به چرخه غذایی، لطمه‌های جبران ناپذیری را در مبحث "سلامت" به مردم وارد می‌کند.
در ادامه نیز تالاب بختگان به خشکی گراییده که این امر موجب نابودی انواع گونه‌های جانوری ساکن در این منطقه و به‌ویژه فلامینگوهایی شده است که "تالاب بختگان" خاستگاه اصلی آنها به‌شمار می‌رود.
*سقایی: دولت باید فکری به‌حال دریاچه بختگان کند.
"محمد سقایی" نماینده مردم استهبان و نی‌ریز در مجلس شورای اسلامی در تذکر شفاهی خود درصحن علنی (دوشنبه 5بهمن‌ماه) پیرامون خشکی دریاچه بختگان، اظهار داشت: مسئله خشک شدن دریاچه بختگان مردم شهرستان‌های نی‌ریز، استهبان، آباده، مرودشت و ارسنجان را به دردسر انداخته است.
وی گفت: با توجه به مکاتبات اینجانب و دستور ویژه معاون اول رئیس جمهوری آقای جهانگیری، اگر به‌سرعت اقدامی در مقابله با خشکسالی بختگان صورت نگیرد، منطقه با بحران جدی زیست‌محیطی مواجه خواهد شد.
سقایی افزود: از سالیان گذشته پسآب پتروشیمی مرودشت به سمت دریاچه بختگان منتقل و رسوب کرده است؛ هم اکنون با خشکسالی در اثر وزش باد، آلودگی در حال انتقال به مناطق کشاورزی و مسکونی منطقه است. این رخداد موجب اپیدمی بیماری‌های صعب‌العلاج در میان ساکنین منطقه شده است.
وی در پایان تصریح کرد: متاسفانه مردم باید چوب سوء‌مدیریت دولت را بخورند. ما انتظار داریم دولت پس از مکاتبات عدیده در چند سال اخیر و بازدیدهای مکرر مسئولین، تصمیم عاجل درباره وضعیت دریاچه بختگان گرفته شود.
هم‌اکنون با گسترش وخامت‌حال دریاچه بختگان، این دریاچه نیز به لیست چندین دریاچه خشک شده در کشور ملحق شده که علاوه بر چشم‌داشتن به نزولات آسمانی ، خواهان چاره‌اندیشی و اقدامی عملی از سوی متولیان امر در دولت و مسئولان سازمان محیط زیست است.
باید گفت که اگر راهکار دولت در این زمینه نیز، همان نسخه تکراری حل ریزگردهای استان خوزستان و خشکی دریاچه ارومیه باشد، باید منتظر به‌تاریخ پیوستن نام دریاچه "بختگان" باشیم.
گزارش از: وحید امیدی‌موحد
انتهای پیام/
اما با اقدامات نادرست و بهره‌برداری‌های غیرکارشناسی از آب این سطوح، با گذشت زمان سونامی خشک شدن دریاچه‌های کشور وارد فاز جدیدی شد. دریاچه بختگان نیز یکی از دریاچه‌های پرآب کشور بود که درنهایت به سوء‌عاقبت سایر سطوح آبی کشور دچار شد و هم‌اکنون به نمک‌زاری عظیم مبدل شده است.
*موقعیت و ویژگی‌های دریاچه بختگان
دریاچه بختگان در استان فارس قرار دارد که هم‌اکنون کاملا به‌خشکی گراییده است. مساحت آن در حدود 740 کیلومتر مربع و ارتفاع این دریاچه از سطح دریای آزاد در حدود 1558 متر است. این دریاچه یکی از بزرگترین دریاچه‌های کشور بعد از دریاچه ارومیه به‌شمار می‌رود که در حال حاضر به‌دلیل خشکسالی، این دو دریاچه بزرگ کشور درقالب دو نمک‌زار پدیدار گشته‌اند.
درياچه بختگان در غرب نيريز قرار دارد و به صورت يك فروافتادگي كشيده به طول تقريبي 70 تا 100 كيلومتر است كه روند شمال باختر – جنوب خاور دارد و سطح زير پوشش آن حدود 2000 كيلومترمربع است. مساحت حوزه آبگیر دریاچه 31 هزار و 942 کیلومتر مربع است که شامل ارسنجان، سیدان، فاروق، آسپاس، دهبید، قادرآباد و... است.
تأمين كننده اصلی آب اين درياچه، «رودكُر» است كه از كوههاي برآفتاب و موسيخاني، در 50 كيلومتري جنوب باختری دهبيد سرچشمه ميگيرد و در شمال باختري مرودشت، پس از يكی شدن با رود شادكان، و عبور از دشت مرودشت به درياچه ميريزد. هم اکنون میزان ورودی آب رودخانه كُر به دریاچه بختگان بسیار اندك و حتی گاهی به صفر می‌رسد.
*عوامل اصلی خشک شدن دریاچه بختگان از دیدگاه کارشناسان
بر اساس نظر کارشناسان زمین‌شناسی علل اصلی بحران خشکی دریاچه بختگان؛ خشکسالی، چاه‌های پمپاژ در حوزه آبگیر، برداشت مستقیم با پمپ از رودخانه کُر و سیوند، سد ملاصدرا و سیوند، برداشت بیش از حد کانال‌های منشعب از رودخانه کُر، احداث چاه‌های متعدد در اطراف دریاچه و... از دلایل مهم و تاثیرگذار در خشک شدن این دریاچه است.
در مورد کاهش نزولات آسمانی بر فراز دریاچه و به‌طورعمده سطح استان فارس باید گفت که متوسط بارندگی استان طی 25 سال برابر با313 میلیمتر بوده، اما متوسط بارندگی در طول نه سال اخیر به کمتر از 220میلیمتر رسیده است. علاوه بر کاهش بارندگی که موجب کاهش میزان ورودی آب به دریاچه شده است؛ عامل دیگری نیز وجود دارد که تاثیر به‌سزایی در عدم ورود آب به بختگان داشته است.
این عامل بحران‌آفرین؛ همان برداشت‌های بی‌رویه، غیرمسئولانه و مدیریت‌نشده‌ای است که نقش اصلی را در چالش خشک شدن و عدم ورود آب به دریاچه بختگان ایفا می‌کند.
باید گفت که میزان برداشت آب از سطح بختگان در خشکسالی و بحران بی‌آبی، از الگوی برداشت در سال‌های پرآبی تبعیت کرده است که همین اقدام غلط، بر نابودی بختگان فارس دامن زده است؛ به‌گونه‌ای که براساس اعلام وزارت نیرو میزان برداشت از سفره آب‌های زیرزمینی در یک دوره 15 ساله بیش از سه میلیون مترمکعب بوده است.
*سد ملاصدرا و سیوند؛ دو عامل سدکننده آب بر چهره بختگان
سد ملاصدرا با حجم آب قابل تنظیم 250میلیون مترمکعب با هدف ایجاد برق احداث شد تا 100مگاوات برق تولید کند. در مورد سد سیوند نیز باید گفت که این سد در ابتدا جهت پیشگیری از خسارت سیلاب به مرودشت و کربال ایجاد شد که در آن شرایط آب سیلاب در داخل سد سیوند ذخیره و وارد رودخانه کر می‌شد، اما متاسفانه این آب مورد استفاده مدیریت نشده کشاورزی قرار گرفت.
*حفر چاه‌های غیرمجاز، عامل دیگر خشکی بختگان
لازم به‌توضیح است که در اطراف دریاچه بختگان چاه‌های متعددی حفر شده که این چاه‌ها مقدار زیادی از آب دریاچه را تخلیه می کنند.
در واقع نقش موثر حفر چاه در خشکی دریاچه‌ها به این صورت است که این اقدامات موجب کاهش تدریجی سطح آب‌های زیرزمینی محوطه دریاچه می‌شود و با ادامه برداشت آب از این چاه‌ها، درنهایت سفره‌های آب زیرزمینی خشک شده و به‌این ترتیب دریاچه‌ای بدون پشتوانه آبی باقی می‌ماند که خشکسالی خفیفی نیز می‌تواند دریاچه را خشک کرده و به نمک‌زار تبدیل کند.
نقش منفی حفر چاه‌ها در کنار یک دریاچه آن‌قدر پررنگ است که کارشناسان این اقدام را هم‌تراز عدم بارش نزولات آسمانی عنوان می‌کنند. هم‌چنین تبخیر سالیانه یک میلیون و 222متر مکعب آب در دریاچه بختگان نیز در این بحران زیست‌محیطی موثر بوده است.
*طوفان نمک در انتظار بختگان
با خشک شدن دریاچه بختگان با توجه به وجود پتانسیل‌های لازم این منطقه برای وقوع طوفان‌های نمکی، این دریاچه استان فارس در معرض محوریت شکل‌گیری طوفان‌های نمک می‌باشد.
لازم به‌ذکر است که بستر دریاچه‌ها به ویژه دریاچه بختگان از مواد ریز و نمک پر است و به همین دلیل تحت تاثیر کوچکترین وزش بادی جا‌به‌جا می‌شوند. با بلند شدن این مواد ریز و نمک‌ها از بستر رودخانه، آنها در زمین‌های اطراف پراکنده می شوند که این امر در ایجاد طوفان نمک موثر است. درنهایت وقوع طوفان نمک، ریزگردهای سطح دریاچه را به زمین‌های اطراف و به‌ویژه شرق استان فارس منتقل کرده که علاوه بر آلوده کردن محصولات کشاورزی و آسیب به چرخه غذایی، لطمه‌های جبران ناپذیری را در مبحث "سلامت" به مردم وارد می‌کند.
در ادامه نیز تالاب بختگان به خشکی گراییده که این امر موجب نابودی انواع گونه‌های جانوری ساکن در این منطقه و به‌ویژه فلامینگوهایی شده است که "تالاب بختگان" خاستگاه اصلی آنها به‌شمار می‌رود.
*سقایی: دولت باید فکری به‌حال دریاچه بختگان کند.
"محمد سقایی" نماینده مردم استهبان و نی‌ریز در مجلس شورای اسلامی در تذکر شفاهی خود درصحن علنی (دوشنبه 5بهمن‌ماه) پیرامون خشکی دریاچه بختگان، اظهار داشت: مسئله خشک شدن دریاچه بختگان مردم شهرستان‌های نی‌ریز، استهبان، آباده، مرودشت و ارسنجان را به دردسر انداخته است.
وی گفت: با توجه به مکاتبات اینجانب و دستور ویژه معاون اول رئیس جمهوری آقای جهانگیری، اگر به‌سرعت اقدامی در مقابله با خشکسالی بختگان صورت نگیرد، منطقه با بحران جدی زیست‌محیطی مواجه خواهد شد.
سقایی افزود: از سالیان گذشته پسآب پتروشیمی مرودشت به سمت دریاچه بختگان منتقل و رسوب کرده است؛ هم اکنون با خشکسالی در اثر وزش باد، آلودگی در حال انتقال به مناطق کشاورزی و مسکونی منطقه است. این رخداد موجب اپیدمی بیماری‌های صعب‌العلاج در میان ساکنین منطقه شده است.
وی در پایان تصریح کرد: متاسفانه مردم باید چوب سوء‌مدیریت دولت را بخورند. ما انتظار داریم دولت پس از مکاتبات عدیده در چند سال اخیر و بازدیدهای مکرر مسئولین، تصمیم عاجل درباره وضعیت دریاچه بختگان گرفته شود.
هم‌اکنون با گسترش وخامت‌حال دریاچه بختگان، این دریاچه نیز به لیست چندین دریاچه خشک شده در کشور ملحق شده که علاوه بر چشم‌داشتن به نزولات آسمانی ، خواهان چاره‌اندیشی و اقدامی عملی از سوی متولیان امر در دولت و مسئولان سازمان محیط زیست است.
باید گفت که اگر راهکار دولت در این زمینه نیز، همان نسخه تکراری حل ریزگردهای استان خوزستان و خشکی دریاچه ارومیه باشد، باید منتظر به‌تاریخ پیوستن نام دریاچه "بختگان" باشیم.
گزارش از: وحید امیدی‌موحد
انتهای پیام/
