به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان؛ از نگاه ناظر بیرونی به عراق، این کشور جنگ زده و درگیر با آشوب‌های مختلف امنیتی و نظامی و اجتماعی به حساب می‌آید. کشوری که هر روزه در آن عده‌ای بی‌گناه کشته می‌شوند و جنگ و ناامنی رمقی برای توسعه آن باقی نگذاشته است ولی همزمان، اتفاقات دیگری در دل عراق در جریان است که این کشور را به سوی بازیابی جایگاه فرهنگی گذشته‌اش در جهان عرب به پیش می‌برد.

برای شناخت عراق و عراقی، باید ریشه‌های آنها را شناخت؛ ریشه‌هایی که در دل فرهنگ غنی و تمدن بلند آوازه این کشور ریشه دوانده است.

خیابان «متنبی» در بغداد را باید بی‌شک قلب تپنده فرهنگ و ادب در عراق دانست؛ مرکزی که تمامی ابعاد فرهنگ غنی عراق را در خود گردآورده و با هر تپش، خون فرهنگ و هنر و ادب را در رگ‌های جامعه عراق جاری می‌کند.

متنبی، نام شاعری عراقی است که از اهالی کوت بوده و به اعتراف بسیاری از ادیبان، برترین شاعر عرب در دوران خلافت عباسی بوده و هر پرسشی که از او می‌کرده‌اند در جا و فی‌البداهه پاسخ آن را با شعر می‌داده است. خیابان متنبی که در گذشته از اماکن اصلی سازماندهی نیروهای عثمانی در بغداد بوده از حدود پنجاه سال قبل آرام‌آرام شاهد گشایش کتابفروشی‌ها بوده است. کتابفروشی‌هایی که آخرین تالیفات جهان عرب را از انتشاراتی‌های بیروت و قاهره و دمشق در اختیار مردم مشتاق عراق قرار می‌داد. مردمی که در سالیان نه چندان دور کتابخوان‌های حرفه‌ای جهان عرب بوده‌اند و مثل معروفی در جهان عرب، گواهی این علاقه وافر به کتابخوانی بود. «کتاب در قاهره نوشته، در بیروت چاپ و در بغداد خوانده می‌شود.» البته چند صباحی است که به دلائل سیاسی و امنیتی و جنگ‌های پیاپی حال کتاب و کتابخوانی در عراق چندان خوب نیست ولی با رصد مداوم خیابان متنبی می توان به‌وضوح دریافت که مردم عراق در پی آرامش نسبی این روزهای خود به تدریج در حال بازگشت به دوران شکوهمند خود در عرصه فرهنگی هستند و این بار با قدرت بیشتر.

خیابان متنبی در حال حاضر شامل کتابفروشی‌های بزرگی است که بنا بر رسم این خیابان، کتب خود را علاوه بر داخل کتابفروشی در خیابان نیز بساط کرده و می‌فروشند. با استفاده از این روش عمدتاً کتاب‌های پرفروش در دسترس خوانندگان قرار می‌گیرد و انتخاب را برای آنها آسان‌تر می‌کند.

این خیابان در منطقه «الرصافه» و در بافت قدیمی بغداد واقع شده است و یک سوی آن به دجله می‌رسد. در سوی دیگر آن مقبره شیخ کلینی، صاحب کتاب اصول کافی قرار دارد. خیابان متنبی از شارع‌الرشید آغاز می‌شود که از قدیمی‌ترین خیابان‌های بغداد است. خیابان متنبی در میان ساختمان‌های قدیمی بغدادی محصور شده و در دو سوی خود شاهد ساختمان‌های قدیمی دو طبقه است که بعضا دارای شناشیل بوده و زینت‌بخش این خیابانند. طبقه دوم ساختمان‌ها عمدتاً به دفاتر انتشاراتی و مؤسسات فرهنگی اختصاص دارد و محل رفت‌وآمد اهالی فرهنگ و هنر است. فعالیت در خیابان متنبی هر روز در جریان است ولی محوطه‌های فرهنگی اضافه‌شده به آن، که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت، تنها در روزهای جمعه فعالیت می‌کنند.

محدوده اطراف خیابان متنبی به دلیل همسایگی با بازار بزرگ عراق در منطقه شورجه، به فروش محصولات فرهنگی و لوازم‌التحریر اختصاص دارد و در بخشی از آن نیز فعالیت‌های مربوط به دوخت چرم دست‌دوز و صحافی در جریان است. از جمله نکاتی که برای ناظران بیرونی و بازدیدکنندگان از این خیابان جالب توجه است فروش خوراکی‌های عراقی مانند آب‌کشمش (مای‌زبیب)، لب‌لبی، سکنجبین و... روی چرخ‌دستی‌های سنتی است.

شبکه‌های تلویزیونی نیز در این خیابان حضور پرشماری داشته و اقدام به مصاحبه با چهره‌های فرهنگی حاضر در این خیابان می‌کنند و از برنامه‌های متنوع جاری در خیابان متنبی، گزارش‌های فراوانی در شبکه های مختلف تهیه و پخش می شود. اخیراً نیز برنامه‌های زنده زیادی در روز جمعه از خیابان متنبی روی آنتن شبکه‌های تلویزیونی می‌رود.

در کنار خیابان متنبی که مملو از کتابفروش‌ها و کتابخوان‌هاست، محوطه‌های فرهنگی جدیدی نیز ایجاد شده است که بر غنای فرهنگی مجموعه متنبی افزوده و تنوع محصولات فرهنگی ارائه‌شده در آن را دوچندان نموده است. اضافه‌شدن این محوطه‌ها، خیابان متنبی را از حالت گذشته خود به عنوان یک خیابان با کتابفروشی‌های فراوان خارج نموده و آن را به یک مجموعه فرهنگی بزرگ با تنوع فعالیت‌های فرهنگی تبدیل نموده است. شهرداری بغداد اقدام به بازسازی ساختمان‌های قدیمی اطراف خیابان متنبی نموده و فعالیت‌های فرهنگی مختلف را در این اماکن ترویج کرد که به برخی از آنها در ادامه پرداخته خواهد شد.

محوطه قشله: قشله مهمترین بخش جانبی خیابان متنبی است که بر غنای فرهنگی متنبی افزوده است. «قشله» کلمه‌ای ترکی و به معنای پادگان است. محوطه قشله در بغداد در گذشته محل حضور سربازان ترک عثمانی و پس از آن «مدرسه موفقیه» بوده است. این محدوده را با برج ساعت معروفش می‌شناسند که از اولین ساعت‌هایی بوده است که وارد جهان اسلام شده است.

این ساختمان در زمان سقوط بغداد به دست انگلیسی‌ها در سال 1917 میلادی به‌منظور سکونت افسران و خانواده‌های آنها مورد استفاده قرار گرفت و بعدها این ساختمان مقر برخی وزارتخانه‌ها شد که از جمله معروف‌ترین آنها دادگستری بغداد است.

محوطه قشله، شامل فضایی وسیع و سرسبز می‌شود که یک سوی آن به دجله محدود شده و در سه جهت دیگر آن دیوارهای بغداد قدیم به چشم می‌خورد. دو سالن بزرگ اصلی در حاشیه این محوطه و آلاچیق‌هایی نیز در میانه فضای سبز وجود دارد که محل تجمع مردم به حساب می‌آید.

فعالیت‌های فرهنگی در قشله تقریباً آزاد است و هر فردی می‌تواند بدون هماهنگی قبلی اقدام به خواندن شعر یا راه اندازی بحث در محوطه آزاد نماید ولی استفاده از آلاچیق‌ها و سالن‌ها باید با هماهنگی مدیریت مرکز باشد.

شعرخوانی در گوشه و کنار قشله کاملاً رایج است و انجمن‌های شعری مختلف اقدام به برگزاری برنامه‌های روتین هفتگی می‌کنند که شعرای مطرح ملی و کلاسیک عراقی در این محافل، اشعار جدید سروده‌شده خود را می‌خوانند یا برحسب مناسبت‌های روز، اشعار مناسبی را برای مردم علاقه‌مندی که گرد آنها حلقه زده‌اند قرائت می‌نمایند.

برگزاری نشست‌های نقد ادبی در آلاچیق‌ها نیز رایج است و در گوشه و کنار قشله به چشم می‌خورد. در این نشست‌ها یک حلقه اصلی اساتید و منتقدان وجود دارد و علاقه‌مندانی که به دور آنها گرد آمده و از مباحث ارائه‌شده استفاده می‌کنند. بسیاری از این حلقه‌ها، موضوعاتی را از ابتدای هفته در فضای مجازی اعلام و اساتیدی را برای ارائه بحث تعیین می‌کنند و علاقه‌مندان در ساعتی معین گرد آنها جمع شده و از بحث استفاده می‌کنند.

نواختن موسیقی و خواندن خوانندگان نیز از برنامه‌های عادی این محوطه است. در جای‌جای این محوطه، نوازندگان جوان و جویای نام، در پی یافتن هوادار و ارائه توانمندی‌های خود به اجرای قطعات موسیقی مشغولند.

در بخشی از محوطه قشله، مجالی برای نقاشان ایجاد شده تا به ارائه توانمندی‌های‌شان بپردازند. دیواره‌هایی در دسترس علاقه‌مندان گذاشته شده است تا در صورت تمایل نقاشی کنند و همچنین افرادی در این محوطه حضور دارند که پرتره یا نقاشی‌های سفارشی می‌کشند و همچنین انجمن نقاشان عراقی اقدام به جذب نقاشان جوان برای حضور در برنامه هایش می‌کند.

اخیراً و پس از پیروزی‌های جوانان عراقی در مبارزه با داعش نیز یک خیمه بزرگ فرهنگی برای حمایت از حشد الشعبی در محوطه قشله برپا شده است که پخش برنامه‌های تصویری، سخنرانی، اجرای تئاتر، برپایی نمایشگاه و توزیع محصولات فرهنگی از جمله برنامه‌های آن است.

سالن بزرگی که در محطه قشله راه‌اندازی شده است و نام موزه سیار فرهنگی بر آن گذاشته شده نیز محل فعالیت‌های متعددی است. سنگ‌تراشی، نقاشی، ارائه کلیپ‌ها و فیلم‌های کوتاه و ارائه محصولاتی از کارهای هنری جدید از جمله فعالیت‌هایی است که در این موزه‌نمایشگاه، در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

در محوطه باز قشله نیز برخی از کارهای هنری ارزشمند و زیبا بصورت دائمی در معرض دید علاقه‌مندان است و همچنین محلی برای فروش صنایع دستی وجود دارد.

مرکز فرهنگی بغداد: دقیقاً در مقابل محوطه قشله، ساختمان کوچک‌تری به نام مرکز فرهنگی بغداد قرار دارد که این مرکز نیز همانند محوطه قشله از ساختمان‌های قدیمی بغداد است که با تدبیر شهرداری بغداد به امور فرهنگی اختصاص یافته است. ویژگی اصلی این مرکز نسبت به محوطه قشله، سالن‌ها و گالری‌های متعدد این ساختمان است که به همراه حیات بزرگ وسط آن به امور فرهنگی اختصاص یافته است.

سالن‌های متعددی که با اسامی مشاهیر عراقی نام‌گذاری شده زینت‌بخش این مرکز است و با هماهنگی مدیریت می‌توان در آنها برنامه‌های فرهنگی مختلفی را برای دو ساعت برگزار کرد. این مرکز نیز مانند محوطه قشله تنها در روزهای جمعه فعال است و عمدتاً نشست‌های ادبی، فلسفی و نشست‌های معرفی کتاب در آن برگزار می‌شود و در برخی از سالن‌ها و اتاق‌ها نیز نمایشگاه عکس، نقاشی و کاریکاتور برگزار می‌شود.

در طبقه دوم این مرکز نیز یک موزه کوچک مربوط به اشیاء و آثار معاصر وجود دارد که محل نگهداری قطعات کوچک قدیمی است که عمدتاً با نگاهی فرهنگی و نوستالوژیک جمع‌آوری شده و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. در این نمایشگاه کوچک، مردم می‌توانند با هماهنگی مدیریت، اشیاء قدیمی و نوستالوژیکی را که در اختیار دارند در معرض دید علاقه‌مندان قرار دهند. این نمایشگاه شامل اسناد قدیمی درخصوص بغداد نیز می‌شود که توسط مردم گردآوری شده و به وزارت فرهنگ عراق تقدیم شده است. البته اشیاء به نمایش گذاشته شده در این نمایشگاه بصورت نوبه‌ای تغییر کرده و محصولات جدید جایگزین می‌شود ولی بصورت کلی آثار به نمایش درآمده در این نمایشگاه به عراق معاصر اختصاص دارد.

در محوطه حیاط مرکز فرهنگی بغدادی نیز زندگی پرهیجانی در جریان است. یک استیج حرفه‌ای مربوط به پخش برنامه‌های زنده تلویزیونی، اجرای تئاتر یا اجرای تیم‌های موسیقی است. همچنین در اطراف حیاط سابقاً نمایشگاه‌های عکس و کاریکاتور برگزار می‌شده است که در حال حاضر به محلی برای فروش محصولات تزئینی دست‌ساز جوانان عراقی اختصاص یافته است.

قهوه‌خانه شابندر (مقهی شابندر): قهوه‌خانه شابندر را باید در حقیقت از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین پاتوق‌های اهالی علم و ادب و فرهنگ در عراق دانست. این قهوه‌خانه خصوصاً در روزهای جمعه مملو از اساتید دانشگاه، هنرمندان، نویسندگان، سینماگران و مسئولان حوزه‌های فرهنگی است که در پاتوق‌های‌شان در گوشه‌گوشه این قهوه‌خانه جمع شده و ضمن نوشیدن چای به مباحثه درخصوص آخرین وضعیت فرهنگی و هنری و ادبی می‌پردازند و از این طریق اطلاعات خود را با همراهی همکاران به روز می‌کنند و آخرین موضوعات را به بحث می‌گذارند. این قهوه‌خانه را باید مرکزی مشابه کافه نادری در ایران معاصر دانست که با حفظ محیط سنتی بغدادی خود به محلی برای تبادل آخرین اخبار و اطلاعات فرهنگی و همچنین تضارب آراء تبدیل شده است.

در محوطه بیرونی بین این سه مرکز نیز همواره انجمن‌های خیریه مشغول فعالیت بوده و با برپایی تجمعات و پویش‌های حمایتی تلاش می‌کنند تا جامعه فرهنگی عراق را نسبت به موضوعات و پرونده‌های مهم مرتبط با خود توجیه نمایند پویش‌هایی در حمایت از موضوع آوارگان، انتخابات، حشد الشعبی، محیط زیست و ... از جمله پویش‌هایی است که حضور پر رنگی در متنبی داشته‌اند.

در اطراف خیابان متنبی مراکز فرهنگی دیگری نیز وجود دارد ولی باید تأکید کرد که اساس شهرت خیابان متنبی و مجموعه فرهنگی گرداگرد آن بر این مراکز استوار است؛ مراکزی که علاوه بر ماهیت فرهنگی خود و اینکه به تنهایی فعالیتی هنری و فرهنگی به حساب می‌آیند، در کنار هم‌بودن آنها در یک روز بر جذابیت و اثرگذاری آن افزوده و هم افزایی فراوانی ایجاد کرده است.

فرد علاقه‌مند به فرهنگ عراقی می تواند با حضور در متنبی، بسیاری از ابعاد فرهنگی عراق را طی چند ساعت ملاحظه کند و با آن بصورت اولیه آشنا شود و حتی با برخی از اهالی فرهنگ و هنر و علم بصورت مستقیم در شابندر یا انتشاراتی‌ها ملاقات کند؛ البته تنها در روز جمعه است.

منبع:فارس

انتهای پیام/

قلب تپنده فرهنگ و ادب در عراق کجاست؟