دژ بسطام  یکی از کاندیدهای اصلی ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو است

حسن سپهر فر سرپرست معاونت میراث اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان غربی در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ارومیه؛ گفت:بر اساس منابع تاریخی و باستان شناسی، دژ_شهر اورارتویی بسطام در نیمه اول قرن هفتم پیش از میلاد در زمان روسای دوم(۴۵۶-۶۸۵ پ. م.) پادشاه "اورارتو" بنیان گذاری شده و "روسایی –اورو-تو" (RUSAII-URU-TUR) یعنی شهر کوچک "روسا"نامیده شد.
وی ادامه داد:این محوطه باستانی بر روی کوه تقریبا منفردی در محل خروجی رودخانه آغ چای از میان دره‌های میان کوهی و ورود آن به دشت چایپاره قرار گرفته و شامل سه بخش عمده:پایین قلعه (شامل دروازه جنوبی به عنوان اصلی‌ترین ورودی به داخل قلعه و فضا‌های مرتبط با این دروازه نظیر اتاق نگهبانی، اسلحه خانه، انبار آذوقه و تالار ستون دار)، میان قلعه (شامل بنای معبد خدای خالدی و انبار ذخیره مایعات) ،بالا قلعه شامل بنا‌های مختلفی است، که احتمال می‌رود به حاکم قلعه اختصاص داشته است.
وی افزود:در دامنه کوه، جهت شرقی و شمالی قلعه، ساختار‌های معماری دیگری نظیرمحله مسکونی، ساختمان شرقی و دروازه شمالی قرار دارد،علاوه بر این، در جهت غربی قلعه و در امتداد بستر رودخانه، دیوار سنگی طویل و بزرگی توسط "ولفرام کلایس"آلمانی کشف گردید که به نظر می‌رسد، در ارتباط با سیستم آب رسانی قلعه بوده باشد.

کاوش‌های باستانی نشان می‌دهد که این قلعه طی ۵۰ سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار، مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی خروج مخصوص بوده است.

سه اشکوب تحتانی مشتمل بر دروازه، مهمانسرا، اصطبل و قرارگاه سربازان، اشکوب میانی که معبدی است با اطاق‌های متعدد و اشکوب فوقانی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونتگاه، مقر فرماندهی و راه‌های خروجی به بیرون از قلعه نیز قسمت‌های اصلی این دژ باستانی است.

هیئت باستانشناسی آلمانی طی کاوش‌های باستانی از ۱۹۶۹ - ۱۹۷۸ در ناحیه بسطام و اطرافش چهار دژ اورارتویی، یکی در بسطام و سه تای دیگر در قلعه اوغلو، اوزوب تپه و آشاقی قوریل (هریک در چند کیلومتری بسطام) و یک کتیبه آسیب دیده اورارتویی و مقادیر قابل توجهی ظروف سفالی و فلزی کشف کردند.

دژ اورارتویی موجود در آشاغی قوریل پاسگاه راهداری قلعه مانندی است که در ۱۰ کیلومتری بسطام به سمت بالای رودخانه آغ چای، نزدیک روستای آشاغی قوریل که نامش به قلعه نیز گذاشته شده، قرار دارد، راه رسیدن به قلعه از کنار رودخانه است.

در شرق قلعه بقایای آبادی قدیمی گسترده که در دوره اورارتویی و نیز در قرون وسطی مسکونی بوده و توسط مجرای آب قدیمی مشروب می‌گشته است این نهر که از رودخانه منشعب می‌شد، دیگر قابل استفاده نیست.

قلعه را در لبه پرتگاه شمالی غربی بنا کرده اند، که گمان می‌رود این قلعه پاسگاه راهداری بوده که از بسطام در امتداد بستر رود آغ چای به بالا می‌رفته است.

قلعه اوغلو نیز برای اولین بار در سال ۱۹۶۸ میلادی توسط گروه باستانشناسی آلمانی دیده شد، این قلعه بر فراز صخره مسطحی از سنگ آهکی که در کناره جلگه‌ای جدا از رشته ارتفاعات نزدیک قرار دارد بنا شده، هر چند بنایی که قلعه اورارتوئی بر آن ساخته شده از سمت مشرق، شمال و غرب، در اثر وضع طبیعی زمین بر پرتگاه قائم منتهی می‌شود، اما شیب جنوبی آن کم است.

قلعه اوزوب تپه در ۳۰ کیلومتری بسطام در روستای زنگلان، در کناره شرقی قره ضیاءالدین و در بستر آغ چای واقع شده، این قلعه بر سر راهی است که امتداد آن در آغ چای به سمت پایین آن در امتداد بالایی زیلبیر چای کشیده شده و قلعه بسطام را با قلعه مستحکم اورارتویی و آبادی وسیعی در شمال غربی مرند، متصل می‌کرده، شکل قلعه رویی اوزوب تپه که صخره است، به طول ۷۲.۵۰ وبه عرض ۳۱.۵۰ متر بنا شده است و محور طولی بنا از شمال به جنوب است.

ودود فخاری کارشناس ارشد اکوتوریسم در گفت و گو با  خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ارومیه؛تصریح کرد:روستای بسطام نیز در فاصله ۹ کیلومتری غرب شهر قره ضیاءالدین در امتداد ساحل شرقی رودخانه آغ چای واقع شده است.
وی افزود:این روستای تاریخی به دلیل قرار گرفتن در کنار دژ اورارتویی بسطام و داشتن چشم انداز طبیعی زیبا یکی از روستا‌های هدف گردشگری شهرستان چایپاره و روستای الگوی گردشگری محسوب می‌شود.
کارشناس ارشد اکوتوریسم ادامه داد:از منظر ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی، در این روستا و محیط اطراف آن سلسله کو‌های مرتفع، درختان مختلفی مانند:تبریزی، نارون، بید، چنار، توت، گردو، سنجد، سیب و زردآلو، رودخانه آغ چای و چشمه‌های آب متعددی جریان دارد که تعدادی از آن‌ها علاوه بر تامین آب شرب مردم منطقه، خاصیت درمانی و پزشکی هم دارد.
فخاری با اشاره به چشمه معدنی شورسو گفت:چشمه معدنی "شورسو"در حد فاصل روستای بسطام و روستای "قورول علیا"از جمله منابع آبی است که با میزان آب دهی بالا دارای خواص درمانی مانند:درمان بیماری‌های پوستی، روماتیسم، عفونت‌های جلدی و تسکین دهنده درد‌های مفصلی است که می‌تواند با هدف سرمایه گذاری و گردشگری سلامت مورد استفاده و بهره برداری قرار گیرد.
علاوه بر این، در حد فاصل روستای بسطام و سد آغ چای که در جهت غربی روستا احداث شده، مناظر طبیعی بسیار زیبایی در کنار رودخانه آغ چای وجود دارد که همه ساله پذیرای بازدیدکنندگان و گردشگران بسیاری است.