مدت‌هاست که بیان خیلی از حرف‌ها و انجام خیلی از رفتارها، چشم‌های کسی را گشاد نمی‌کند و روی کسی را برنمی‌‎گرداند. انگار که زشتی آن حرف و آن عمل ریخته و عادی‌تر از آنی شده که کسی بخواهد واکنش متعجبانه‌ای به آن نشان دهد و رویش را به سمت دیگری بگرداند. این پدیده‌ای است که فضای مجازی و برخی از محتوا‌های منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی برای سبک زندگی ما به همراه داشته‌اند؛ آن‌قدر که دیگر تشخیص زشت و زیبا برای نوجوانان و جوان‌های امروزی کاری دشوار شده است.

عادی‌سازی ناهنجاری‌ها همان‌چیزی است که می‌تواند سبک زندگی ایرانی و اسلامی را به انتهای خط برساند؛ جایی که هیچ خط و مرزی درباره بیان موضوعات وجود ندارد و پرده حیا و عفت کنار زده می‌شود، اما بدون تردید، عادی‌سازی ناهنجاری‌ها یا همان قبح‌زدایی یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد. همه‌چیز آن‌قدر آهسته و پیوسته و برنامه‌ریزی‌شده پیش می‌رود که خودمان هم باور نمی‌کنیم ناگهان در چه جایگاهی قرار گرفته‌ایم.

مثلا این‌که در فرآیند عادی‌سازی، هیچ‌کس دختران و زنان را تشویق به کشف حجاب نمی‌کند بلکه بسیاری از ابزار‌هایی که به بدحجابی ختم می‌شوند مانند لباس‌های مد غربی و لوازم‌آرایش و ... را پیش‌رویشان قرار می‌دهد تا افراد خودشان کم‌کم به این سبک زندگی علاقه‌مند شود. آن‌وقت است که با کلیدواژه آزادی، افراد در راستای بی‌حجابی کامل پیش می‌روند. در چنین مواقعی است که معتقدیم قبح بی‌حجابی ریخته است.

نمونه بارز قبح‌زدایی از بی‌حجابی در فضای مجازی که البته این روز‌ها به دنیای واقعی هم کشیده شده است، یادآوری محتاط بودن دختر‌ها در سال‌های گذشته است. روز‌های دوری نیست زمانی که نوجوانان و جوانان از پخش‌شدن عکس‌های باحجاب و چارچوب‌دارشان واهمه داشتند و با دیگر کاربرانی که در فضای مجازی تعامل داشتند، بسیار بااحتیاط برخورد می‌کردند، اما حالا و با گذشت فقط چند سال، کار به جایی رسیده که اصلی‌ترین هدف بسیاری از کاربران، انتشار عکس‌های بی‌حجاب است به‌طوری‌که هیچ واهمه‌ای از دیده‌شدن تصاویر خصوصی‌شان توسط غریبه‌ها ندارند. این همان معضلی است که امروز گرفتارش شده‌ایم: قبح‌زدایی؛ موضوعی که بسیاری از کارشناسان معتقدند اولین قدم‌های آن از همین فضای مجازی آغاز می‌شود و به‌تدریج وارد دنیای واقعی، جامعه، خانواده و سبک‌زندگی افراد می‌شود.

جعلی‌های هنجارشکن

حتی اگر بخواهیم هم نمی‌توانیم فکر دیگری بکنیم؛ این‌که چرا بسیاری از حساب‌های کاربری که ترویج رفتار‌های هنجارشکن می‌کنند به‌صورت ناشناس و با نام‌های غیرواقعی و مستعار فعالیت می‌کنند؟ به نظر می‌رسد یک برنامه کاملا مشخص برای سمت‌وسو دادن و جهت‌گیری فرهنگ جامعه وجود دارد که توسط گروه‌هایی هدایت می‌شود. البته در این میان هستند افرادی که بدون بهره‌بردن و کسب هیچ سودی ترجیح می‌دهند نام مستعاری داشته باشند تا بتوانند در شبکه‌های اجتماعی، آزادانه حرف بزنند و نظرات‌شان را بیان کنند.

متاسفانه این جریان زمانی سرعت قابل‌قبولی می‌یابد که نظارت و مدیریتی بر محتوای ارائه‌شده در فضای مجازی نیز وجود ندارد و هرکسی در هر جایگاهی می‌تواند شبیه یک رسانه مقتدر عمل کند و آنچه را که در ذهن و باورش می‌گذرد به خورد مخاطبانش از هر سن و سالی بدهد. البته که این موضوع تنها محدود به کشور ما نیست و در همه کشور‌های دنیا جریان دارد، اما باید بپذیریم که ایران تاثیرپذیری بیشتری دارد، چراکه رویکرد فرهنگی کشور ما همیشه جنبه نصیحت‌گرایانه داشته است.

از آرایشگری مردان تا شکاف دینی

تعارف نیست اگر بگوییم امروز در یک جنگ رسانه‌ای هستیم که دشمن تلاش می‌کند میان باور‌های مردم فاصله عمیق بیندازد؛ باوری که مردانگی در مردان را به واسطه آرایش‌کردن‌شان زیر سوال می‌برد و با شبهه ایجادکردن در مقدسات دینی، اعتقادات مخاطبان و کاربران فضای مجازی را نشانه می‌گیرد؛ راهی که می‌تواند به شکافی عمیق میان افراد جامعه منجر شود.

اما غفور شیخی، جامعه‌شناس و محقق از پوست‌اندازی عرفیات جامعه می‌گوید که دیگر در میان جوانان و نوجوانان خواهان ندارد. او می‌گوید: بر کسی پوشیده نیست بسیاری از مسائلی که در گذشته به‌عنوان ارزش در میان خانواده‌ها پذیرفته بود مورد توجه و علاقه نسل امروز نیست. از آنجا که ما گزینه‌ها و بهتر است بگویم جایگزین‌های بهتر و جذاب‌تری هم به آن‌ها ارائه نداده‌ایم این هنجارشکنی‌ها توانسته است جای خودش را بین مخاطبان و کاربران فضای مجازی باز کند. چنان‌که می‌بینیم وارد سبک زندگی آن‌ها شده و دیگر از آن به‌عنوان یک ناهنجاری یاد نمی‌شود.

شیخی همچنین معتقد است که هدف اصلی بسیاری از افرادی که چنین قبح‌زدایی‌هایی را انجام می‌دهند این است که ساختار و لایه‌های بالایی اخلاق و فرهنگ و دین و مقدسات را تغییر دهند. این جامعه‌شناس می‌گوید: از آنجا که ما تلاشی برای حفظ باور‌های قدیمی نکرده‌ایم، کمی رنگ‌ولعاب و جذابیت و ترویج این نوع رفتار‌ها ازجمله بی‌حجابی، روابط آزادانه دختر و پسر، آرایش‌های غربی، برانداختن حیا از مسائل خصوصی و زناشویی زوجین و ... توانسته است نسل جدید را به این باور برساند که ما روشنفکر هستیم و آزادانه فکر و زندگی می‌کنیم درصورتی‌که از پیامد‌های این به قول خودشان تفکر روشنفکرانه آگاه نیستند.

معضل نصیحت‌های تاریخ‌مصرف‌گذشته «دارایی‌های امروزمان بی‌استفاده شده است»

این را غفور شیخی می‌گوید و ادامه می‌دهد که قبح‌زدایی نشانه پوست‌اندازی جامعه به سمت‌وسویی است که گزینه تازه‌ای برای مصرف ندارد. این جامعه‌شناس توضیح می‌دهد: باید قبول کنیم که جوان امروز دیگر نصیحت نمی‌پذیرد و به هر شکل و نحوی آن را کنار می‌زند. برای همین است که در برابر نصیحت‌های از تاریخ‌مصرف‌گذشته سراغ زشتی‌هایی می‌رود که در قالب‌های جذاب به او ارائه می‌شود و در نظرش زیبا و مصرفی جلوه می‌کند.

منبع: جام جم