سابقه گیاه چای به ۵ هزار سال قبل باز می‌گردد، اما سهم آن در سلامت، فرهنگ و توسعه اجتماعی و اقتصادی آن همچنان باقی است. امروزه چای در ۳۵ کشور جهان کشت می‌شود و زندگی میلیون‌ها نفر از کشاورزان خصوصاً کشاورزان خرده مالک به این صنعت وابسته است.

این بوته محبوب نخستین‌بار در چین پیدا شد و به منظور خواص درمانی و رنگ‌آمیزی مورد استفاده قرار گرفت. چای راه زیادی را آمد تا تبدیل به دومین نوشیدنی محبوب جهان شد.

چین، چای، عذرخواهی!

فرهنگ چای در چین با کشور‌های اروپایی مانند انگلیس و سایر کشور‌های آسیایی مانند ژاپن، کره، ویتنام در تهیه، طعم و مزه و زمان مصرف آن متفاوت است. طبق سنت چینی، اعضای نسل جوان باید با آوردن یک فنجان چای احترام خود را نسبت به اعضای نسل قدیمی و بزرگتر‌ها نشان دهند. دعوت از بزرگانشان برای صرف چای در رستوران‌ها یک فعالیت سنتی در تعطیلات است. در گذشته، افراد طبقه پایین جامعه، چای را برای طبقه بالای جامعه آماده می‌کردند. امروزه با آزادسازی روزافزون جامعه چین، این قانون و مفهوم کمرنگ شده‌است.

در فرهنگ چینی چای ممکن است به عنوان بخشی از عذرخواهی رسمی عرضه شود. به عنوان مثال کودکانی که بدرفتاری کرده‌اند ممکن است برای نشانه پشیمانی و تسلیم شدن برای والدین خود چای فراهم کنند.

روش‌های مختلفی از دم کردن چای چینی وجود دارد که برای موارد مختلف متغیر است. به عنوان مثال چای‌های سبز ظریف‌تر از چای‌های سبوس دار یا چای‌های سیاه هستند بنابراین، چای سبز باید با آب خنک تهیه شود. غیررسمی‌ترین روش دم کردن چای، اضافه کردن برگ‌های چای به قوری حاوی آب گرم است. این روش معمولاً در خانه‌ها و رستوران‌ها انجام می‌شود. روش دیگر برای سرو چای استفاده از یک کاسه لیوانی کوچک به نام «گایوان» است.

ژاپن و یک فنجان چای شاعرانه!

مراسم چای‌نوشی یا مراسم چای که از آیین‌های اصیل سنتی و از عناصر مهم فرهنگی ژاپن محسوب می‌شود، در زبان ژاپنی «چانویو»، «چادو» یا «سادو» نامیده می‌شود. در مراسم چای کسی که چای را آماده می‌کند «میزبان» یا «استادِ چای» خوانده می‌شود. میزبان، میهمان‌ها را به محل برگزاری مراسم که «اتاقِ چای» نامیده می‌شود و معمولا عمارتی در داخل باغی است دعوت می‌کند. کف اتاق چای مانند خانه‌های سنتی ژاپنی، ژ از جنس کف‌پوش حصیری «تاتامی» است. میهمان‌ها در روز مراسم، ابتدا در باغ یا در اتاق انتظاری می‌نشینند و منتظر اعلام میزبان می‌مانند.

پس از پاکیزه شدن اتاق چای و آماده شدن تزئینات آن «استاد چای» میهمانان را به داخل فرا می‌خواند. پس از آن که میهمانان در جای خود قرار گرفتند، نقش استاد چای به‌عنوان میزبان آغاز می‌شود تا با حرکات تمرین شده و شاعرانه خود از میهمان‌ها پذیرایی کند. میزبان آب می‌جوشاند و پودر چای سبز موسوم به «ماچا» را در کاسه‌ای آب جوش حل می‌کند و برای این کار از فرچه‌ای چوبی ساخته شده از نی خیزران به نام «چاسن» استفاده می‌کند. وقتی چای آماده شد، در پیاله‌ای بین میهمان‌ها دست به دست می‌شود و همه اندکی از آن می‌نوشند. معمولا شیرینی مختصری نیز به همراه چای صرف می‌شود.

بفرمایید ماسالای هندی!

حتما نام «چای ماسالا» را شنیده‌اید. ترکیبی از چای سیاه غلیظ هندی که با شیر و بعضی ادویه‌ها همچون دارچین، جوز هندی و زنجبیل سرو می‌شود، اما تمام فرهنگ چای هند در «ماسالا» خلاصه نمی‌شود. چای در هند اشتغال‌زایی خوبی دارد و منجر به حضور «چای‌والا»‌ها در گوشه و کنار خیابان شده است. «چای‌والا» شخصی است که در شبه قاره هند در خیابان‌ها یا مغازه‌های کوچک کنار جاده‌ای چای تهیه می‌کند، می‌فروشد یا سرو می‌کند.

آن‌ها بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ شبه قاره هستند. همان‌طور که «ماسالا» چای و والا نشان‌دهنده شخصی است که کار را انجام می‌دهد، بنابراین «چای‌والا» یک فروشنده خیابانی چای است.

مراکش و یک چای کاملا مردانه!

در کشور مراکش روش تهیه چای سبز و نوشیدن آن معمولا به همراه غذا شامل یک سری آداب و رسوم سنتی است که «اچای» نامیده می‌شود. «چای نعناع» مخصوص مراکش اکنون در تمام کشور‌های جنوب آفریقا جایگاه ویژه‌ای دارد و به خصوص گردشگر‌های عرب علاقه‌ی خاصی به آن دارند. در این کشور چای در تمام ساعات روز در دسترس است. تهیه‌ی چای در مراکش به صورت سنتی فقط توسط مردان انجام می‌شود.

اهالی مراکش گاهی در منزل با چای از مهمان خود پذیرایی می‌کنند که البته رد کردن آن برایشان توهین‌آمیز است. در مراکش برای تهیه چای ابتدا آن را با آب جوش شستشو می‌دهند تا تلخی چای گرفته شود. بعد چای را قبل از خشک شدن کامل، در آب جوش ریخته و می‌گذارند تا به‌خوبی دم بکشد. درآخر مقدار مشخصی شکر و نعناع تازه به آن اضافه می‌کنند و چای مراکشی آماده می‌شود.

«چای نعناع مغربی» یا همان چای مراکشی به شکل سنتی سه بار سرو می‌شود، هر لیوان از چای طعمی منحصر به فرد داشته باشد. در مورد این چای یک ضرب‌المثل معروف وجود دارد: «لیوان اول به اندازه زندگی ملایم است، لیوان دوم به اندازه عشق قوی است و لیوان سوم به اندازه مرگ تلخ است». این چای به شکل سنتی به وسیله بزرگترین شخص مذکر در خانواده تهیه می‌شود و نشانه‌ای از مهمان نوازی بوده و به مهمانان تعارف می‌شود.

روسیه و چای سماوری!

یکی از نوشیدنی‌های محبوب روس‌ها، چای است. مردم روسیه این نوشیدنی گرم را در شرایط مختلف استفاده می‌کنند و در واقع چای جزئی از فرهنگ آنهاست. سرو چای در روسیه شبیه به ایران است و سماور معمولا در منزل هر خانواده روسی یافت می‌شود.

اولین سماور در سال ۱۸۲۰ میلادی در روسیه ساخته شد. کلمه سماور در زبان روسی به معنی خودجوش است. در ابتدا از سماور برای درست کردن قهوه و بعد‌ها برای دم کردن چای استفاده شد. اولین سماور‌های ساخته شده بسیار ساده بودند، اما بعد‌ها در شکل‌ها و اندازه‌های متنوع، بسته به نحوه استفاده مردم تولید شدند. بیشتر سماور‌های کوچک در خانه‌ها و دفاتر مورد استفاده قرار می‌گرفتند و برخی از آن‌ها در اندازه‌های بزرگتر برای استفاده در مکان‌های عمومی ساخته می‌شدند. جنس سماور عموما از برنج، نیکل، آهن یا نقره بوده است.

در روسیه چای سیاه و شیرین نوشیده می‌شود. چای سیاه معمولا با قند شیرین می‌شود. در روسیه از مربا یا مارمالاد نیز برای شیرین کردن چای سیاه استفاده می‌کنند و آن را داخل فنجان چای حل می‌کنند.

چای انگلیسی؛ یک عصرانه مطبوع!

کافه‌های لندن برای اولین بار چای را به مردم انگلستان معرفی کردند. یکی از بازرگانان معروف چای «توماس گاروی» که یک کافه در کوچه «اکسچنج» لندن داشت، نقش مهم در این راستا داشت. او از سال ۱۶۵۷ چای دم کرده و چای خشک را به مشتریان عرضه می‌کرد. سه سال بعد او یک تبلیغ در مورد فروش چای در میان مردم عرضه کرد که متن این تبلیغ این گونه بود: «بدن خود را پر انرژی کنید و از پیری در امان بمانید!»

اما مراسم «چای عصر» برای اولین بار توسط یک شخص به نام «آنا» هفتمین بانوی دوک بدفورد انجام شد. در اوایل سال ۱۸۰۰ او این ایده را مطرح کرد که در فاصله بین شام و ناهار و در بعد از ظهر می‌شود همراه خانواده چای نوشید. این رسم به زودی در میان جامعه کارگر به دلیل اینکه بعد از ناهار چیز زیادی نمی‌خوردند، مرسوم شد و به مرور در کل بریتانیا این به عنوان یک فرهنگ مرسوم به کار رفت.

منبع: ایسنا