در دورۀ قاجاریه، بعد از فوت هر شخص، مراسم تدفین و عزاداری بسیار ساده و بدون تشریفات انجام می‌شد و خبری از تکلّف و تشریفات پیچیده نبود. خویشاوندان و همسایه‌ها تا چند روز برای دلجویی و مراقبت از خانوادۀ صاحب‌عزا، برای‌شان خوراک و نوشیدنی (مانند شیر و گل‌گاوزبان) می‌بردند؛ چراکه قویاً معتقد بودند عزادار نباید پخت‌وپز کند.

بیشتربخوانید

• در «سلام نوروزی» شاه قاجار چه می‌گذشت؟

بدیهی است با وجود این اخلاقِ جمعی، زمانی‌که مهمانانی برای صاحب‌عزا می‌آمده، اقوام دور و نزدیک وظیفۀ پذیرایی از آن‌ها را بر عهده بگیرند. همچنین سوای خاکسپاری، سوم، هفتم، چهلم و سالگرد برگزار می‌شد. بعضی از افراد متموّل و ثروتمند، سرِ قبرِ مُردۀ تازه‌درگذشته چادر می‌زدند و یک‌نفر قرآن‌خوان تا شب هفتم در آن‌جا برای آمرزشِ او قرآن می‌خواند. بعد از مراسم شب هفتم، روی قبر سنگ می‌گذاشتند.

اموات با کالسکه جابه‌جا می‌شدند

در آن زمان، مردم محلات مختلف تهران برای حمل اموات از کالسکه‌های مخصوص سیاه‌رنگ استفاده می‌کردند. ابتدا همسایه‌ها، اقوام و اهالیِ محل که برای تشییع می‌آمدند، جنازه را درون تابوت و روی دوش می‌گرداندند و دست آخر درون کالسکه می‌گذاشتند. در تمام مسیر تا قبرستان، یک قاری بالای سر میّت قرآن می‌خواند.

خرید قبر در اماکن مذهبی اولویت داشت

در این دوره، مردم تمایل زیادی داشتند تا بعد از مرگ، در کنار ابنیۀ مذهبی و مکان‌های مقدس و زیارتی دفن شوند. از آن‌جایی‌که در اسلام، عمل به وصیت فرد مُرده واجب است، کسانی‌که از پیش وصیت کرده بودند تا در مکان‌های زیارتی دفن شوند، حتماً و به هر زحمتی که بود، به وصیت‌شان عمل می‌شد، اما دیگرانی که وصیتی دراین‌باره نداشتند در گورستان‌های معمولی، که اغلب بیرون از شهر قرار داشتند، دفن می‌شدند.

خبری از پیراهن سیاه نبود

از دیگر آداب برگزاری مراسم عزاداری می‌توان به این اشاره کرد که نزدیکان درجه یک متوفی شال سفید و بلندی را به گردن می‌انداختند و جلوی در مسجد می‌ایستادند. البته مراسم مردانه در مسجد برگزار شده و مراسم زنانه، هرچه بود، در منزل برپا می‌شد. در این دوره، پوشیدنِ لباس مشکی چندان مهم نبود، چراکه لباس مشکی خیلی کم بود و هرکس می‌خواست عزاداری‌اش را نشان دهد، همان شال سفید را می‌انداخت.

فردای خاکسپاری «منزل مبارکی» می‌گفتند!

مردم زمان قاجاریه، چون میّت را به خاک سپرده و بازمی‌گشتند، اگر ظهر بود همراهان و تشییع‌کنندگان را ناهار و اگر شب بود شام می‌دادند و در اتاقش شمع و چراغ می‌گذاشتند که خانه‌اش تاریک نمانده باشد. صبح روز بعد هم یک شیشه گلاب و شربت می‌بردند و «منزل مبارکی» می‌گفتند. به‌معنایی دیگر، خوش‌باش می‌گفتند که شب اول قبر گذشته. سپس پول و شیرینی به فقرا می‌دادند تا برایش فاتحه و قرآن بخوانند. همچنین تا سه روز در خانه یا مسجد برایش ختم گذاشته، قاری و واعظ و روضه‌خوان خبر می‌کردند. در خانه نیز ختم قرآنی زنانه برای متوفی برگزار می‌‎کردند.

منبع: ایسنا