جایگاه علمی او در دانشگاه کالیفرنیا در قامت دانشمند فیزیک پلاسما می‌توانست آتیه او و خانواده‌اش را برای همیشه تأمین کند، اما او در کنار فعالیت‌های سیاسی، به درخواست امام موسی صدر به لبنان رفت و شاخه نظامی «حرکه المحرومین» جنبش امل را پایه‌گذاری کرد. آموزش‌های ایدئولوژیک به سبک انجمن‌های اسلامی دانشجویان، تأسیس مدرسه فنی و خدمات اجتماعی و عام‌المنفعه از دیگر اقداماتی است که در دوره اقامت در لبنان از او به یادگار مانده است. اما آنچه بیش از همه فعالیت‌های سیاسی و نظامی، شخصیت آقا مصطفی را به الگوی انسان‌های حق‌خواه بدل کرده، ویژگی‌های رفتاری اوست. متن زیر حاصل گفتگو با دو شهروند لبنانی است؛ سید‌عبدا... مرتضی‌عاملی، از فعالان فرهنگی و اجتماعی جنوب لبنان و همرزم شهید چمران در دوران دفاع مقدس و حجت‌الاسلام سید‌محمدرضا شرف‌الدین، از علمای لبنانی مقیم نجف که به تحلیل تأثیر اقدامات فرهنگی و تربیتی دکتر چمران پرداخته‌اند.

ریشه دوستی دو ملت

سید‌عبدا... مرتضی‌عاملی، از فعالان فرهنگی لبنان، با بیان این‌که رابطه شیعیان لبنان با امام موسی صدر و شهید چمران با مناسبات فرهنگی، مذهبی و تاریخی مردم ایران و لبنان مرتبط است، می‌گوید: بررسی پیشینه روابط فرهنگی دو ملت بسیار مهم است، پیشینه تاریخی روابط دو ملت بیانگر این است که مردم و نخبگان دو سرزمین همواره با یکدیگر تعاملات خوبی داشته‌اند. این روابط در دوره صفویه و مهاجرت علمای جبل عامل به ایران مستحکم شد و در دوره پیروزی انقلاب اسلامی توسعه یافت. عاملی می‌افزاید: معتقدم آنچه در جریان تحولات فرهنگی و سیاسی لبنان و نیز حضور اندیشمندان و نخبگان ایرانی در کشور ما رخ داده، به این روابط تاریخی پیوند خورده است. وی با بیان این‌که این روابط در جریان انقلاب اسلامی وارد مرحله جدیدی شده، می‌گوید: انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی موجب گسترش روابط و استحکام پیوند دو ملت شد.

چمران و تربیت نیروی انسانی 

این فعال فرهنگی و اجتماعی به خدمات امام موسی صدر و شهید چمران به مردم کشورش اشاره کرده و می‌گوید: از زمان ورود امام موسی صدر به لبنان زمینه کمک به محرومان بیش از پیش فراهم شد. حضور شهید مصطفی چمران در این راستا کمک ویژه‌ای به برنامه‌های فرهنگی امام موسی صدر بود و زمینه‌ساز تحولات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بزرگی در لبنان شد. سید‌عبدا... مرتضی‌عاملی، تأسیس مدرسه فنی دکتر چمران را یکی از اقدامات مهم او در دوران اقامت در لبنان عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: تأسیس این مدرسه در نزدیکی شهر صور موجب شد برخی جوانان مستعد و محروم به مدیریت شهید چمران به تحصیل بپردازند. این مدرسه یکی از پرمنفعت‌ترین مدارسی بود که در منطقه ایجاد شد و نخبگان فراوانی از آن مدرسه وارد جامعه شدند. نقش و تأثیرگذاری سرمایه انسانی مدرسه چمران را نمی‌توان نادیده گرفت. 

مصطفایِ مردم 

عاملی با بیان این مطلب که خدمات دکتر چمران و امام موسی صدر در لبنان فقط به آموزش خلاصه نشده است، می‌گوید: برپایی مراسم مذهبی، عزاداری، راهپیمایی و گردهمایی در مساجد برای دفاع از محرومان و معرفی نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی از خدمات فرهنگی و مذهبی دکتر چمران در جنوب لبنان بود. همزمان با این اتفاقات، تأسیس جنبش امل توسط امام موسی صدر موجب ارتقای نگرش اجتماعی و فرهنگی مردم شد. 

او با اشاره به برخی خدمات اجتماعی دکتر چمران و امام موسی صدر بیان می‌کند: تأسیس داروخانه، بیمارستان، مراکز بهداشتی، فرهنگی و آموزشی، شبکه آبرسانی، تعاونی، کمک به خانواده شهدا و محرومان در ایام حمله صهیونیست‌ها به لبنان از اقدامات موثر امام صدر و دکتر چمران بود. عاملی ادامه می‌دهد: چمران، علاوه بر این خدمات، سخنوری قهار بود. جلسات عمومی شهید با مشارکت توده‌های مردم همراه بود. آن‌ها مصطفی را جزئی از خود می‌دانستند. 

 چریک‌های چمران؛ از لبنان تا ایران 

عاملی به شخصیت نظامی شهید چمران اشاره کرده و می‌گوید: دکتر مربی آموزش‌های چریکی جوانان لبنان بود. به همین دلیل زمانی که جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آغاز شد، برخی از شاگردان شهید که عضو جنبش امل بودند، همراه او به ایران آمدند. این گروه در جنگ‌های نامنظم همراه چمران بودند. عاملی که از همرزمان شهید در جنگ تحمیلی بوده، می‌افزاید: برخی از این افراد در دفاع مقدس به شهادت رسیدند که از جمله آن‌ها می‌توان به شهید عبدالرضا موسوی و شهید علی عباس اشاره کرد. 

این جانباز دفاع مقدس با بیان خاطره‌ای از شهادت علی عباس، معاون چمران می‌گوید: زمانی که علی عباس به شهادت رسید، دکتر همراه پیکر او به تهران آمد و او را تا منزل ابدی بدرقه کرد، سپس در مسجد ارک تهران سخنرانی کرد و به جبهه بازگشت. او حتی در آن وضعیت جنگی از احترام به دوست و همرزم شهید خود غافل نشد. وی اضافه می‌کند: در مدت کوتاهی که در خدمت دکتر بودم درس‌های بسیاری از او آموختم. او الگوی زندگی من است.

 چمران؛ مصداق حق‌جویی

حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌محمدرضا شرف‌الدین، از فضلای حوزه علمیه نجف که اصالتی لبنانی دارد، با اشاره به شخصیت تاثیرگذار شهید چمران در زیست فرهنگی مردم آن دیار می‌گوید: کسانی که با دکتر چمران مراوده داشتند، ویژگی‌هایی از او نقل کرده‌اند که باعث شده شخصیت چمران بر افراد جامعه تاثیرگذاری عمیقی داشته باشد. 

خطیب حوزه علمیه نجف ادامه می‌دهد: یکی از مهمترین ویژگی‌های چمران، حق جویی بود. کسانی که با ایشان در ارتباط بودند به این خصلت دکتر کاملا واقف بودند. هرجایی سخن از حق و حق‌خواهی مطرح می‌شد، نگاه‌ها به سمت شهید چمران معطوف می‌شد. به همین جهت جوانان جویای حق سعی می‌کردند بیشتر با او آشنا شوند و شخصیت او را بهتر بشناسند. 

شرف‌الدین با بیان این مطلب که چمران به افراد با گرایش‌های مختلف نزدیک شده و با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کرد، اظهاربیان می‌کند: این راز موفقیت دکتر در معرفی «حق» است.

 مؤمن روشن‌بین 

شرف‌الدین به دیگر ویژگی دکتر چمران اشاره کرده و می‌افزاید: چمران فردی با ایمان و باورمند بود. اگر به مسأله‌ای ایمان پیدا می‌کرد بدون شک و شبهه پایبندی به آن مساله را حفظ می‌کرد و با تمام وجود آن را می‌پذیرفت. این روحانی لبنانی، روشن‌بینی را دیگر ویژگی شخصیتی چمران عنوان کرده و می‌گوید: دکتر علاوه بر این‌که خود شخصیتی روشن‌بین داشت، تلاش می‌کرد افراد پیرامون خود را نیز با این خصلت آشنا کند. 

وی در ادامه می‌افزاید: او همچنین برای روشن شدن یک امر به مخاطب خود، به قدری فضا ایجاد می‌کرد تا مسأله برای او آشکار می‌شد. ساده زیستی دیگر خصوصیتی است که حجت‌الاسلام والمسلمین شرف‌الدین برای مصطفی چمران عنوان می‌کند و می‌گوید: منیّت و تکبر در شخصیت شهید چمران جایی نداشت. او محو حقی بود که به آن ایمان داشت.

منبع: جام جم