نشست تخصصی «زن در سینمای دفاع مقدس» از سلسله نشست‌های نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم حوا با تکیه بر ظرفیت‌های موجود ادبیات دفاع مقدس، صبح امروز (دوشنبه، ۱۹ تیرماه) با حضور سید محمد حسینی مدیر عاملی انجمن سینمای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، سید علی اصغر تقوی پژوهشگر و منتقد سینما و مریم جدلی رئیس هیات مدیره زنان ناشر و مدیر انتشارات نغمه نو اندیش در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

در ابتدای این جلسه تقوی به این سلسه نشست‌ها اشاره کرد و گفت: بنای مدیریت سازمان سینمایی و معاونت توسعه برگزاری این نشست‌های تخصصی و رونق دادن به آن‌هاست تا بتوان در جلسات و تصمیم‌گیری و تصمیم سازی و سامان دادن به زن و خانواده مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

او به تصویر زن در سینمای دفاع مقدس اشاره کرد و با بیان اینکه اگر ما قائلیم به اینکه دفاع ما با همه جنگ‌ها و دفاع‌ها متفاوت است، گفت: ما چقدر توانسته‌ایم این مفهوم را در سینما عینیت ببخشیم؛ وقتی می‌گوییم سینمای دفاع مقدی آیا توانسته‌ایم چنین سینمایی ایجاد کنیم و برای اعتلای آن چه کرده‌ایم.

این کارشناس سینما ایجاد مبنای نظری برای ادبیات دفاع مقدس را یک ضرورت دانست و با تاکید براینکه باید دارای مبنای نظری باشیم، گفت: مسئله‌ی اصلی از نظر ما نظریه است؛ باید بدانیم از سینمای دفاع مقدس چه می‌خواهیم لذا با این سوال که آیا ما مجبوریم همه تصاویر را به‌سینما بکشانیم، روبرو هستیم که باید در جلسات مبانی نظری سینمای دفاع مقدس به آن بپردازیم. 

تقوی، شهید آوینی را نمونه‌ای از سینماگران موفقی دانست که دارای مبانی نظری بود و افزود: آوینی یک تجربه‌ی تکرار ناپذیر را در سینمای ایران ایجاد کرد که هنوز نتوانسته‌ایم به ابعاد نظری آن که منجر به آثار فاخری هم شد،   برسیم. فهم و درک ما از تجربه‌ی آوینی صحیح نبوده است؛ اگر می‌توانستیم تجربه آوینی را در سینما شبیه‌سازی و نسلی را در کنار آوینی تربیت کنیم، تجربه‌های جدیدی را ثبت می‌کردیم. 

او با بیان اینکه ما فاقد مبنای نظری برای ورود به سینمای دفاع مقدس هستیم، تاکید کرد: در حوزه نظریه باید به‌صورت جدی به‌دنبال شکل‌گیری تئوری باشیم. ما در دهه ۶۰ شاهد سینمای مردانه دفاع مقدس و خالی از نقش‌های موثر زنانه در سینما هستیم که تا دهه ۷۰ ادامه داشته است اگرچه مرحوم ملاقلی‌پور در آثاری نقش‌هایی موثر به زنان داد، اما این حضور به‌طور کلی مردانه است. در دهه ۷۰ زنان نقش فعال‌تری پیدا می‌کنند و در پشت جبهه بودند، ولی نگرش، نگرش خط مقدمی است لذا هنوز نقش پررنگی از زن در سینمای بومی دفاع مقدس نداشتیم. 

این کارشناس سینما در ادامه گفت: در دهه ۷۰ دو گونه نقش برای زنان در سینمای دفاع مقدس وجود داشت؛ نقش اول مربوط به مادران و همسران شهدا در پشت جبهه و نقش دیگری که محوری و اصلی بود به‌عنوان نقش قهرمان بود که تاکنون در سینمای دفاع مقدس هنوز به‌تکامل نرسیده است.

در ادامه، مریم جدلی به موضوع نشست اشاره و تصریح کرد: کمتر کار پژوهشی درباره حضور زنان در جبهه وجود دارد؛ ۱۳ سال پیش بانوان زیادی در یک نشست جمع شدند و خاطراتشان را مکتوب کردند. مادرانی که فرزندانشان را به‌جبهه راهی کردند از این دوران خاطره دارند. 

او نقش سینما در تثبیت خاطرات دفاع مقدس را مهم دانست و افزود: من وقتی فیلم «ویلایی‌ها» را دیدم خوشحال شدم چراکه این فیلم برگرفته از بخشی از خاطرات شخصی من از دفاع مقدس بود که در یک کتاب به‌صورت محدود چاپ شده بود و حالا به‌اشتراک گذاشته می‌شد. 

در بخش دیگر این نشست، سید محمد حسینی به ادبیات مکتوب، زنان و جنگ اشاره کرد و گفت: آنچه که در عالم سینما رخ می‌دهد، تاثیرگذاری از طریق تاثیر حسی و عاطفی است. طبیعتا در چنین موقعیتی زنان جایگاه ممتازی پیدا می‌کنند. سینمای ایران جدا از روایت فتح، تجربه‌های ارزنده‌ای درباره سینمای دفاع مقدس با محوریت زنان دارد. 

او به حماسه زنان در دوران دفاع مقدس پرداخت و خاطرنشان کرد: بسیاری از خاطرات زنان که نمونه آن خاطرات خانم دباغ، کتاب دا و فرنگیس است، قابلیت سینمایی دارند.

ان را نمایش می‌دهند که کسی نمی‌بیند. کتاب‌های زیادی از مادران شهدا وجود دارد که خودش داستان جنگ است که با پدیده انتظار معنی پیدا می‌کند و اثر سینمایی آن «شیار ۱۴۳ » می‌شود. این ظرفیت‌ها به دلیل سن و سال مادران شهدا از دست می‌رود هرچند در کتاب‌ها مکتوب شده است و سینما بعدا به آن نیاز خواهد داشت. 

مدیرعامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس به تجارب مرحوم ملاقلی‌پور و احمدرضا درویش از جنگ پرداخت و ادامه داد: این فیلمسازان خودشان در بسیاری از نقاط و اتفاقات جنگ بودند و به همین دلیل تصویر آن‌ها از جنگ واقعی و ایرانی بود؛ تجربه این نوع سینما در بین سینماگران جدید باید تئوریزه و تکثیر شود.

حجت‌الاسلام و المسلمین تقوی به تجارت دنیا از گونه‌های سینمایی پرداخت و گفت: در دنیا سینما از نتایج مقوله‌های نظری سرچشمه می‌گیرد؛ ما نمی‌توانیم منکر تجربه‌های شخصی سینماگرانی باشیم که توانسته‌اند به یک نگاه ماندگار در سینمای دفاع مقدس برسند و وقتی به سینمای آوینی نگاه می‌کنیم متوجه آداب و سلوک ایشان برای تولید می‌شویم.

جدلی نیز گفت: جلوه‌های ویژه سینمایی اولین چیزی است که از سینمای دفاع مقدس در ذهن مخاطب باقی مانده است درحالی که ما دختران جوانی داریم که تن به ازدواج با جانبازان جنگ داده‌اند که هنوز در سینما دیده نشده‌اند. 

او به فعالیت‌های اجتماعی زنان برمحور جبهه پرداخت و تصریح کرد: داستان‌های زیادی از زنان وجود دارد که می‌تواند برای سینما قابلیت بهره‌برداری داشته باشد درحالی که هزینه‌های زیاد مربوط به جنگ و درگیری را ندارد و مستقیما به مسائل زنان و جنگ پرداخته است. فکر می‌کنم جنگ ایران مردانه روایت شده است. 

حسینی در ادامه بحث جدلی گفت: سینمای ایران از کیمیا تا نجمه در تلویزیون و در سینما با فیلم‌های مختلف مثل دسته‌دختران نشان می‌دهد درباره زنان و جنگ کم‌کاری نکرده است و این فضا، فضای خوبی است اما ما انتقاد داریم که چرا این فیلم‌ها دانشگاهی و تدریس نشده است. 

او به وجود امر سلوک در سینما دفاع مقدس پرداخت و گفت: شاید نقطه ضعف فیلم خانم قیدی که درباره زنان بوده است، مربوط به شخصیت خانم کمایی است که با اینکه معلم است اما در موقعیت نقش معلمی را اجرا نمی‌کند. سینمای دفاع مقدس یک فرم ملی است و عنصر زن در آن نماد سرزمین است که باید نجات داده شود. 

مدیرعامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس اقتباس‌های سینما از ادبیات دفاع مقدس را ناموفق دانست و تاکید کرد: برخی از کتاب‌های موفق ادبیات دفاع مقدس، طعم سینما نیست. 

آیا یک کتاب خوب از دفاع مقدس کتاب خوبی برای سینما هم هست، و اساسا چه کتاب‌هایی باید اقتباس شوند؟ برخی از معانی در ادبیات زیباست اما آنگاه که وارد سینما می‌شود، تقلیل پیدا می‌کند پس کتاب‌هایی وجود دارند که کتاب اقتباس نیستند.

تقوی در ادامه گفت: این نگرش که جنگ ماهیت مردانه دارد در سینمای ما تا دهه ۷۰ وجود دارد اما اینکه قهرمان زن در سینمای دفاع مقدس وجود داشته باشد در سایه بوده است لذا قهرمان زن در جنگ وجود نداشته است. 

او انعکاس مادران و همسران شهدا در فضای سینما را مربوط به بعد از دهه ۷۰ معرفی و تصریح کرد: ما نباید به‌دنبال قهرمان پوشالی باشیم؛ ما برای اقتباس در سینما نیازمند غنای در ادبیات هستیم. اقتباس‌های این‌ سال‌ها بخشی وفادارانه و بخشی اقتباس‌های آزاد بودند که فیلم‌های موفق‌تری شدند.

جدلی در پایان به تجربه‌ی خود برای حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت پرداخت و با بیان اينکه در این نمايشگاه از ما سوال می‌شد که مگر ایران ناشر زن هم دارد، گفت: متاسفاته تاکنون آنچه از زن ایرانی منعکس شده مربوط به فقر و بیچارگی زنان در جشنواره‌های خارجی بوده درحالی که فیلم‌های موفق و جذاب دفاع مقدس در حوزه زنان وجود دارد که قابلیت جهانی دارند.