بررسی نقش مادران اهل‌بیت توسط نخبگان حوزه و دانشگاه در قم

دومین نشست علمی منزلت و نقش مادران اهل‌بیت و امامان شیعه در تمدن اسلامی روز چهارشنبه با حضور جمعی از اساتید نخبه حوزوی و دانشگاهی و دستیار رئیس‌جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در این نشست با اشاره به نقش مادران ائمه اطهار (ع) در احیأگری‌ نظام امامت الهی و حفظ امامت اللهی گفت: سبک زندگی، دوران بارداری، نوزاد پروری و همراهی در انتخاب نام صحیح و نقش تربیتی که مادران ائمه اطهار (ع) داشتند باید مورد توجه جامعه امروز ایران قرار گیرد.

اصغر منتظر القائم افزود: به گفته همه متخصصان حوزه کودک، اثر بخش ترین نوع آموزش در تربیت فرزندان، توسط مادران انجام می شود و بیشترین نقش را برای آموزش فرزندان باید به مادران اختصاص دهیم و به نظر می رسد این مسئله در جامعه امروز مورد غفلت واقع شده است.

او بیان کرد: مادران ائمه (ع) نقش زیادی در تربیت آن ها داشتند و حضرت زهرا (س) در آموزش حسنین، زینب و ام کلثوم نقش مهمی داشته اند و شواهد و روایات زیادی در این زمینه وجود دارد.

او تاکید کرد: در طول تاریخ شیعه، نقش مادران اهلبیت (ع) در همراهی امامان در سختی ها و مصائب را شاهد بودیم و آنان صاحب اسرار امامان بودند. مساله مهم در نقش تربیتی مادران ائمه این است که خود این جایگاه و شانیت آن، نکته کلیدی برای سرمایه اجتماعی مادران ائمه (ع) است که مادران امروز باید فرزندان خود را به نحوی تربیت کنند که در بزرگسالی افرادی توانمند و در جامعه نقش اساسی داشته باشند.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که مادران اهلبیت (ع) نقش مهمی در اعتماد سازی نسبت به فرزندشان ایفا می کردند بیان داشت: حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) و عمه امام حسن عسکری (ع) که شاهد ولادت امام زمان(عج) بودند، در رفع و مقابله با شبهه ای که برخی نسبت به امامت حضرت مهدی (ص) و انتقال امامت الهی ایجاد کرده بودند، نقش مهمی ایفا کرد و این نقش، در تثبیت جایگاه امامت و اعتماد سازی در بین شیعیان و رفع شبهه ایجاد شده ، قابل توجه بود.

او ادامه داد: حضرت زهرا(س) نیز در شرایطی که در مورد جانشینی پیامبر اعظم (ص) شبهه افکنی های زیادی می شد، نقش زیادی در رفع شبهه ها پس از وفات پیامبر اسلام (ص) داشتند و حضرت فاطمه(س) چه قبل و چه بعد از حمله به خانه امام علی(ع) و همچنین توطئه برخی برای ترور امام (ع) در میان جنگ سخت و جنگ های روانی صورت گرفته در آن برهه تاریخی ، با فداکاری و از جان گذشتگی به میدان آمدند و از ولایت الهی دفاع کردند.

در پاسخگویی به شبهات موضوع جنسیت مطرح نیست

عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز در این نشست گفت: همه کسانی که دغدغه دین و وظیفه پاسخگویی به شبهات دینی را دادند موظف به آموزش تعالیم دینی هستند و در این موضوع جنسیت مطرح نیست.

زهرا روح اللهی امیری افزود: مرجعیت سیاسی و اعتقادی زنان مفهوم ابتدایی دارد و مرجعیت دینی و فقهی مدنظر نیست و از کسانی صحبت می شود که متصل به خاندان اهل‌بیت (ع) بودند و بازخوانی نقش آنان در راستای الگوبرداری برای زنان جامعه اسلامی اهمیت زیادی دارد.

او بیان کرد: قابلیت های زنان در موقعیت های مختلف در تاریخ مشهود بوده است و در مفهوم شناسی اولیه، مفهوم مرجعیت سیاسی و اعتقادی زنان، در زمینه مورد مراجعه و محل مراجعه دیگران قرار گرفتن مطرح است، و بحث مرجعیت فقهی مطرح نیست.

او در ادامه با اشاره به نقش ۲ بانوی برجسته در بُعد مرجعیت سیاسی و اعتقادی در تاریخ اسلام اظهار داشت: «حکیمه خاتون» دختر امام جواد(ع) و «بانو حُدَیث» از فرزندان و بستگان اهل‌بیت (ع) در سال‌های سختی شیعه و فشار سیاسی بر شیعیان فعالیت داشتند و بانو حکیمه خاتون شاهد شهادت امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) بود و در طول زندگی ایشان دو مساله مهم رخ داد.

روح اللهی امیری ادامه داد: حکیمه خاتون شاهد ولادت امام زمان(عج) بود و در دومین موضوع مهم، شاهد رجوع شیعیان به وی بودیم و در مورد ولادت امام، بانو حکیمه خاتون تنها گزارشگر این مساله است و گزارشگری وی مورد توجه جامعه شیعه قرار گرفته و رفع شبهه می کند و رجوع به این بانو ، رفع حیرت از جامعه شیعه می کرد.

او افزود: به نقل از شیخ مفید آمده است در عصر ولادت امام زمان(عج) ، ولادت امام بر سر زبان ها افتاده و موضوع غیبت ایشان نیز مطرح بود و خلیفه وقت به سختی در جستجوی حضرت مهدی(عج) بود. در آن شرایط همه دستگاه خلافت می دانست شیعیان منتظرند حضرت به دنیا آید و یکی از دلایلی که حتی نزدیک ترین افراد خانواده امام (ع) از آمدن فرزند امام حسن عسکری(ع) مطلع نبودند این بود که سخت گیری های دستگاه خلافت و بازجویی از اهالی خانه حضرت را شاهد بودیم و امام حسن عسکری(ع) از حکیمه خاتون دعوت می کند. در این دعوت ، احتمال حضور حکیمه خاتون در مدینه است و او به سامرا می آید و شاهد تولد حضرت مهدی(عج) می شود.

عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در مورد چرایی دعوت از حکیمه خاتون به سامرا و اعتماد امام حسن عسکری(ع) به وی عنوان کرد: خانه امام در وسط شهر سامرا و در محاصره پادگان های نظامی و مورد نظارت دقیق دستگاه خلافت بود و افرادی به عنوان کنیزان حضرت نیز ، شاهد ولادت امام زمان(عج) بودند که به شهادت رسیدند و تنها حکیمه خاتون بود که در این بین ماند و رفع شبهه نسبت به ولادت امام عصر انجام داد.

او عنوان کرد: حکیمه خاتون جزو راویان حدیث است و این صلاحیت را امام عسکری(ع) برای او قائل شدند و این امر، اعتبار و وثاقت شخصیت حکیمه خاتون را نشان می دهد و ایشان پاسخگوی مسائل شیعه در عصر خود بود.

روح اللهی امیری افزود: بزرگترین محدثان شیعه و اصحاب امام حسن عسکری(ع) برای این که بدانند جانشین امام کیست به یک خانم مانند حکیمه خاتون مراجعه می کنند و برخی حتی احساس تحیر می کردند که چرا مساله به این مهمی به یک بانو ارجاع داده شده است و این جایگاه زنان در عصر غیبت را نشان می دهد که می توانند تحیر را از جامعه شیعه بردارند.

وی در مورد دیگر بانوی برجسته تاریخ اسلام در بُعد مرجعیت سیاسی و اعتقادی که «بانو حُدیث» مادر امام حسن عسکری(ع) و جده امام زمان(عج) است بیان کرد: ایشان از بانوان برجسته ای بودند که نقش مهمی در عصر غیبت داشت و موضوع مهم در مورد وی وصایت حضرت امام حسن عسکری(ع) به ایشان است. در تاریخ نقل شده است که امام زمان(عج) توسط بانو حُدیث از سامرا خارج شده و آن ها ابتدا به مدینه و سپس به مکه می روند.

وی ادامه داد: امام حسن عسکری(ع) شمشیر ولایت را به بانو حُدیث داده است و او را وصی خود معرفی می کند و موضوع دیگری که نقل شده در مورد صدقات و موقوفات شیعیان است که برای اداره جامعه شیعه و حل و فصل مسائل شیعیان است و امام این در مورد این موارد با بانو حُدیث وصیت کردند.

عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان این که وصایت سه تن از زنان را داشته ایم که در زندگانی ائمه حافظ جان امامان بودند بیان کرد: حضرت زهرا(س) مسوولیت جان امام حسین(ع)، بانو حمیده خاتون مسوول جان موسی بن جعفر(ع) و بانو حُدیث مسوول جان امام زمان خودش می شود و این بانوان نقش زیادی در جامعه شیعه داشته اند.
کل نظام موضوعات در زمینه نقش مادران اهلبیت در حد یک کتاب یا یک مقاله است

عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه نیز در این نشست توجه به نظام موضوعات مادران ائمه را مهم ذکر کرد و گفت: زمانی که با یک موضوع و یا یک چالش روبرو می شویم ابتدا چالش ساز است و سئوال پیش می آید که چگونه آن مساله را حل کنیم و سپس مساله ای طرح می شود و کم کم نظام مسائل ایجاد می شود. در مرحله بعدی پس از مطرح شدن مسائل، آن ها در سطح کلان قابلیت تحقیق جداگانه در قالب مقالات و رسالات دکتری را دارند و در پایان به نظام موضوعات می رسیم که در مورد نقش مادران اهلبیت (ع) هر محققی باید نظام موضوعات مادران ائمه را بداند، اما متاسفانه کل نظام موضوعات در این زمینه یک کتاب یا یک مقاله است در حالیکه ده ها و یا شاید صدها موضوع و مساله قابل عرضه وجود دارد.

نعمت الله صفری فروشانی با اشاره به این که در زمینه نقش مادران اهلبیت (ع) باید به منابع دقت کنیم تاکید کرد: منابع ما در این بخش به تاریخی، روایی و کلامی تقسیم می شود اما عمده منابع، روایی است و زمانی که مساله ای را تاریخی می دانیم باید رویکرد تاریخی باشد و اگر منابع روایی را در موضوع مادران اهلبیت کنار بگذاریم مباحث ما ناقص می شود.

وی با اشاره به شخصیت شناسی مادران ائمه گفت: همه ما نقش فاطمه زهرا(س) را می شناسیم و در مورد ایشان کار پژوهشی زیاد شده اما جامعه بقیه را به خوبی نمی‌شناسند و در این زمینه کمبود داده داریم. در بخشی از موضوعات مرتبط با مادران ائمه در حد یک پاراگراف هم نداریم و به شبه داده ها مواجه هستیم.

صفری فروشانی افزود: در مورد مادران اهلبیت (ع) باید جایگاه علمی، سیاسی ، اجتماعی و جایگاه شان نزد امام (ع) و فرزندان شان بررسی شود و این در حالیست که برای بررسی متنی، کمبود داده داریم و از این رو باید بررسی تحلیلی کنیم و در این زمینه باید بستر شناسی و زمینه سازی داشته باشیم که زن در زمان هر امام چه جایگاهی داشته است.

عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه افزود: باید ظرفیت شناسی کنیم که چه ظرفیت های در زنان و مادران اهلبیت (ع) داریم که می تواند برای ما قابلیت الگویی داشته باشد و باید درس های زیادی از زندگی آنان بگیریم و باید از فضای تاریخی و کنش حضرت زهرا(س) برای الگو گیری در فضای امروز جامعه استفاده کنیم.