غدیر؛ سرآغاز درس انتظار حکومت مهدوی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر مشکاتی، کارشناس تاریخ اسلام و فعال رسانه‌ای در یادداشتی در آستانه عید غدیر آورده است: رابطه آموزه غدیر و آرمان انتظار از چندین نظر عمیق و ناگسستنی است؛ غدیر و انتظار دو مفهوم به هم پیوسته و مکمل یکدیگر هستند. در این نوشتار به برخی از محور‌ها ظرایف و ابعاد عمیق این رابطه دوسویه و هم افزا، در ۱۲ زمینه می‌پردازیم:
 
۱- غدیر، نقطه آغاز انتظار

 واقعه غدیر، با معرفی امام علی (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص)، در حقیقت، نقطه آغاز انتظار فرج امام زمان (عج) نیز محسوب می‌شود. از آن زمان به بعد، شیعیان با علم به تداوم مسیر امامت و رهبری پس از رحلت پیامبر (ص)، به انتظار منجی موعودی نشستند که عدالت و معنویت را در سراسر جهان حاکم خواهد کرد.
 
۲- انتظار، تجلی وفاداری به غدیر

 انتظار فرج امام زمان (عج)، در حقیقت، تجلی وفاداری به آموزه‌های غدیر و عمل به تعهدی است که در آن روز توسط مسلمانان نسبت به امامت و رهبری ائمه معصومین (ع) داده شد. منتظران با امید به ظهور آن حضرت، آمادگی خود را برای یاری رساندن به ایشان در جهت برقراری حکومت عدل جهانی اعلام می‌کنند.
 
۳- تداوم امامت علوی:
 
در واقعه غدیر، پیامبر اکرم (ص) با معرفی حضرت علی (ع) به عنوان جانشین خود، مسیر هدایت و رهبری امت را پس از خود مشخص کردند. این امر، ضامن حفظ و تداوم اسلام ناب محمدی (ص) و جلوگیری از انحراف و تحریف آن بود.
 
انتظار فرج امام زمان (عج) نیز در همین راستا قرار دارد. منتظران، چشم به راه منجی موعودی هستند که با ظهور خود، پرچم عدالت علوی و حقانیت الهی را برافراشته و زمین را از ظلم و ستم پاک خواهد کرد.
 
۴- تکمیل رسالت نبوی
 
امامت و رهبری ائمه معصومین (ع)، از جمله امام زمان (عج)، حلقه تکمیل‌کننده زنجیره رسالت پیامبر اکرم (ص) است. غدیر خم، به عنوان نقطه عطف این امر، رسالت نبوی را به سرانجام نهایی خود رساند و راه را برای تداوم هدایت و رستگاری انسانیت هموار کرد.
 
انتظار فرج، نیز به عنوان موهبتی الهی، امید به آینده‌ای روشن و سرشار از عدالت و معنویت را در دل مؤمنان زنده نگه می‌دارد و آنان را برای تلاش در جهت تحقق آرمان‌های والای اسلام، از جمله برقراری عدالت و برابری، مبارزه با ظلم و ستم و یاری رساندن به مستضعفان، مصمم‌تر می‌کند.
 
۵- الگوگیری و آمادگی ظهور
 
سیره ائمه معصومین (ع) و آموزه‌های غدیر، چراغ راهی روشن برای منتظران در مسیر زندگی و تعالی اخلاقی و معنوی است.
 
با تأسی به سیره و آموزه‌های این بزرگواران در زمینه غدیر و امامت، منتظران می‌توانند خود را برای یاری رساندن به آن حضرت در زمان ظهور و برقراری حکومت عدل جهانی آماده کنند.
 
۶- حفظ انگیزه و پویایی شیعه
 
انتظار فرج، به عنوان یک نیروی امیدبخش و انگیزه‌بخش، مؤمنان و شیعیان را از رخوت و انفعال در برابر ظلم و ستم نجات می‌دهد و به آنان روحیه تلاش و مجاهدت در جهت اصلاح جامعه و تحقق اهداف والای اسلام را می‌بخشد.
 
غدیر، به عنوان مظهر ولایت و رهبری الهی، همواره یادآور این حقیقت است که خداوند متعال، بشریت را در هیچ زمانی بدون راهنما و هادی رها نکرده است و همواره منجیانی را برای هدایت و نجات انسان‌ها از ظلم و تباهی خواهد فرستاد.
 
 ۷- زمینه‌سازی برای ظهور
 
برخی از روایات و احادیث، بر این نکته تأکید دارند که زمینه سازی برای ظهور امام زمان (عج)، از جمله از طریق تعهد به آموزه‌های دینی، ترویج عدالت و احسان، و مبارزه با ظلم و ستم، بر عهده منتظران آن حضرت است.
 
غدیر، به عنوان نماد ولایت و امامت، در حقیقت، نقشه راهی برای تحقق این مهم و رسیدن به جامعه‌ای آرمانی است که در آن عدالت و معنویت حاکم باشد.
 
۸- غدیر، درس انتظار
 
پیامبر اکرم (ص) در خطبه غدیریه خود، بیش از ده بار به مباحث مهدویت پرداخته اند و درس‌های مهمی را در مورد انتظار فرج به مسلمانان می‌آموزد. از جمله این درس‌ها می‌توان به صبر و استقامت در برابر سختی‌ها و مشکلات، حفظ ایمان و تقوا، تلاش برای اصلاح جامعه و یاری رساندن به مظلومان در فرهنگ انتظار و زمینه ساز ظهور اشاره کرد.
 
۹- انتظار، فرصتی برای خودسازی: انتظار فرج امام زمان (عج)، فرصتی مغتنم برای خودسازی و تهذیب نفس است. منتظران با تلاش برای پیروی از سیره‌ی ائمه معصومین (ع) و عمل به آموزه‌های غدیر، می‌توانند در مسیر کمال و رستگاری گام برداشته و خود را برای یاری رساندن به آن حضرت در زمان ظهور آماده کنند.
 
۱۰- غدیر و انتظار، رمز پیروزی
 
غدیر و انتظار، دو رمز پیروزی حق بر باطل و نور بر ظلمت هستند. با درک عمیق این دو مقوله و عمل به آموزه‌های آن، مسلمانان می‌توانند در مسیر تحقق جامعه‌ای آرمانی و پیروزمند که در آن عدالت، معنویت و صلح و صفا حاکم باشد، گام برداشته و به یاری منجی موعود (عج) در برقراری حکومت جهانی آن حضرت شتافت.
 
۱۱- غدیر آینه‌ی اثبات امامِ مُنتظَر
 
در خطبه غدیر، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) علاوه ابلاغ و تبیین امامت، در چند فراز به طور مستقیم و غیرمستقیم به موضوع امام مهدی (عج) و مهدویت اشاره می‌کنند:
 
معرفی خاتم الائمه (ع) در غدیر
 
در بخشی از خطبه، پیامبر (ص) نسل امام علی (ع) را تا «قائم آل محمد» معرفی می‌کنند و می‌فرمایند:
«مَعاشِرَ النَّاسِ، اِنِّی نَبِیٌ وَعَلِیٌّ وَصِیّی اَلا اِنَّ خاتَمَ الاَْئِمَّةِ مِنّا الْقائِمُ الْمَهْدِىُّ؛‌ای مردم! من پیامبر و علی وصی من است، بدانید که خاتم الائمه از ما مهدی قائم (عج) است.»
 
امام مهدی (عج) فرزند امام علی (ع)

پیامبر اکرم (ص) در خطبه غدیر، چندبار به موضوع امام مهدی (عج) پرداختند؛ امام باقر (ع) که می‌فرمایند: «پیامبر (ص) در روز غدیر خم، پس از معرفى امام على (ع) به عنوان وصى خود، فرمودند: مهدى از فرزندان اوست، خداوند او را غائب خواهد گرداند و سپس آشکارش می‌کند و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، همانگونه که از ظلم و جور پر شده است.» ([بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۰۱])
 
حجت تاییدشده‌ خدا
 
«ألا وَ اِنَّهُ لَا یَخْلُو مِنْ حُجَّهٍ لِلّهِ فِی الْاَرْضِ بَیْنَ قَوْمِهِ حَتَّى یَقُومَ هَذَا"؛ آگاه باشید! زمین هرگز از حجّت خدا در میان مردم، خالی نخواهد بود تا اینکه این (قائم) قیام کند.»

۱۲- غدیر، درس مهدی شناسی (عج)

پیامبر (ص) در فراز‌هایی از خطبه، به بیان برخی از ویژگی‌های امام مهدی (عج) می‌پردازند و با تکرار هجده بار «ألا؛ هان، آگاه باشید» بر اهمیت این موضوع تأکید می‌کنند.
 
از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
 
امام مهدی (عج) ولی خدا
 
«ألا وَاِنَّهُ وَلِیُّ اللّهِ فِی اَرْضِهِ وَ حَکَمُهُ فِی خَلْقِهِ وَ اَمِینُهُ فِی سِرِّهِ وَعَلانِیَتِهِ؛ آگاه باشید! اوست ولی خدا در زمین و داور او در میان مردم و امانتدار امور آشکار و پنهان.»
 
امام مهدی (عج) یاری‌گر دین خدا
 
«ألا وَ اِنَّهُ لَا یَتَوَلَّاهُ اَحَدٌ اِلّا یُنْصِرُهُ بِالسَّیْفِ وَ الْلِسانِ؛ آگاه باشید! احدی او را دوست نخواهد داشت مگر اینکه او را با شمشیر و زبان یاری کند.»
 
پرکننده زمین از عدل و داد
 
«ألا وَ اِنَّهُ یَمْلَأُ الْاَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطًا کَمَا مَلِئَتْ ظُلْمًا وَ جَوْرًا؛ آگاه باشید! او زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد همانگونه که از ظلم و جور پر شده است.»
 
غیبت و ظهور امام مهدی (عج)
 
حضرت پیامبر خاتم (ص) در فراز دیگری از خطبه به غیبت و ظهور امام مهدی (عج) اشاره می‌فرماید: مَعاشِرَ النَّاسِ، لَیْسَ مِنَ اللّهِ بِالْقَوْلِ اَنْ یَدَعَ الدُّنْیَا بَلْقَائِمٍ مِنّا یَمْلَأُهَا عَدْلًا وَ قِسْطًا کَمَا مَلِئَتْ ظُلْمًا وَ جَوْرًا"؛‌ای مردم! به خدا سوگند سزاوار نیست که خداوند دنیا را بدون قائمی از ما رها کند تا آن را پر از عدل و داد کند همانگونه که از ظلم و جور پر شود.
 
این روایات نشان می‌دهد که خطبه غدیر، سند و مدرکی معتبر برای اثبات امامت امام مهدی (عج)، شناخت ویژگی‌های امام مُنتظَر و دیگر موضوعات مهدویت است.
 
در منابع مختلف، الفاظ و عبارات خطبه غدیر با اندکی تفاوت نقل شده است. برای مطالعه کامل و دقیق خطبه غدیر، می‌توان به منابع روایی مانند بحارالانوار و الوافی و دیگر کتب حدیثی معتبر مراجعه نمود.
 
در پایان، لازم به ذکر است که بحث پیرامون رابطه غدیر و انتظار، بسیار عمیق و گسترده است و ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد. آنچه در اینجا ارائه شد، تنها اشاره‌ای گذرا به برخی از این ابعاد بود. امید است که این بحث، زمینه‌ای برای مطالعه و تأمل بیشتر در این زمینه فراهم کرده باشد.