به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، مشخص است که هر وسیله نقلیه برای حرکت به یک سامانه پیشران برای تولید نیرو نیاز دارد و به همین دلیل بحث طراحی و ساخت موتور در دنیا تبدیل به یکی از زمینه های بسیار حساس در فرایند طراحی و تولید وسایل نقلیه زمینی، هوایی و دریایی شده است. در حقیقت یکی از دلایلی که امروزه باعث شده تا تولید سخت افزارهای نظامی به مانند ناوهای جنگی، هواپیماها و تانکها به تعداد خاصی از کشورهای جهان محدود شود دشواری طراحی و ساخت پیشرانه است.

حتی بسیاری از کشورهای سازنده این گونه وسایل نظامی نیز از نظر تأمین سامانه پیشران به کشورهای ابرقدرت نیازمند هستند و عمدتاً موتور و یا اصطلاحاً سامانه تأمین نیروی خود را از این کشورهای انگشت شمار تهیه می کنند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نیروهای مسلح ایران یکی از اولین بخش های کشور بودند که به طور تقریباً کامل با تحریم رو به رو و به فاصله بسیار کوتاهی پس از آن نیز درگیر یکی از طولانی ترین نبردهای قرن بیستم شدند. در طول سالهای جنگ تحمیلی یکی از واحدهای بسیار تخصصی و تجهیزات محور، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود.

خوشبختانه به مدد برنامه ریزی های صحیح، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران توانست در یک عملیات مشترک با همکاری تیزپروازان نیروی هوایی ارتش در آذر ماه 59 یک بار برای همیشه نیروی دریایی ارتش بعث عراق را به اعماق خلیج فارس بفرستد و به همگان نشان دهد که قدرت اول دریایی در خلیج فارس متعلق به کدام کشور است.

اما با طولانی شدن جنگ در جبهه زمین و لزوم تأمین مایحتاج کشور از طریق واردات دریایی و در همین حال مسلح شدن عراق به تسلیحات ضد کشتی، اوج گیری جنگ نفت کش ها و حضور قدرتهای فرامنطقه ای در آبهای منطقه، فشار بر روی واحدهای شناور نداجا بسیار زیاد شد.

با توجه به شرایط موجود در زمان دفاع مقدس و کمبود قطعات یدکی مهندسین جوان نیروی دریایی ارتش مشغول تعمیر شناورهای موجود شده و سعی کردند تا این شناورها را برای حضور در میدان کارزار آماده کنند. ذکر این نکته در این جا خالی از لطف نیست که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تقریباً کلیه شناورهای نیروی دریایی ایران برای تعمیر و آماده سازی مجدد به بنادر کشورهای اروپایی مثل فرانسه و یا ایتالیا اعزام می شدند.

یکی از مهمترین بخش ها در فرآیند آماده سازی مجدد این شناورها بحث تعمیرات سامانه های پیشران و موتورها بود که به نوعی یکی از پیچیده ترین بخش ها به شمار می رفتند. به هر صورت ایران توانست با وجود تمام کمبودها و مشکلات شناورهای خود را در طول 8 سال جنگ تحمیلی آماده و به میدان رزم گسیل کند.

با پایان جنگ تحمیلی و باقی ماندن تحریم های تسلیحاتی یک حقیقت برای فرماندهان و مسئولین ایرانی مشخص شد و آن هم این بود که با توجه به وضعیت سیاسی حاکم، شعارها و جهت گیری های سیاسی موجود در ایران و کشورهای صاحب صنعت امکان خرید تسلیحات از منابع خارجی وجود ندارد. پس ایرانیان آماده شدند تا ناممکنی را ممکن کنند.

تا قبل از این در بخش دفاع و امنیت مشرق به معرفی شناورهای رزمی ساخت صنایع دفاعی ایران پرداخته ایم، اما در این بخش قصد داریم تا شما را با خط سیر طراحی و ساخت موتورهای دریایی در داخل کشور بیشتر آشنا کرده و نگاهی به روند تجهیز قلبهای تپنده ایرانی برای "جماران"، "سینا" و "ولایت" داشته باشیم.

برنامه های ایران برای ساخت شناورهای رزمی با شناورهای موشک انداز رده سینا آغاز شد. این شناورها بر پایه ناوهای فرانسوی کلاس " Combattante " که در سالهای قبل از پیروزی انقلاب خریداری شده بودند طراحی و ساخته شدند. مشخص بود که ایران در گام اول برای ساخت یک شناور رزمی می بایست با یک طرح سبک وزن شروع کند. ناوچه های کلاس "سینا" با وزنی در حدود 300 تن از 4 موتور هر کدام با توان 3500 اسب بخار بهره می برند که در مجموع توانی در حدود 14 هزار اسب بخار را برای این شناور تامین می کنند.



اما شناور رزمی بعدی ساخت ایران که در سال های اخیر توجه بسیاری را به سمت خود جلب کرده ، ناو جنگی "جماران" است. باید در همین جا متذکر شد که وزن جماران در مقایسه با کلاس سینا افزایشی 5 برابری را تجربه کرده و به چیزی در حدود 1500 تن رسید. پروژه "موج" که جماران، اولین حاصل آن به حساب می آید قدمتی نزدیک به یک دهه دارد.

در سالهای اولیه شروع این طرح جمهوری اسلامی ایران با تحریم های بسیار شدیدی که در چند سال اخیر به بهانه برنامه اتمی بر علیه ایران وضع شده است رو به رو نشده بود و امکان تهیه بخشی از نیازهای این شناور از خارج از کشور وجود داشت و به خاطر اینکه بخش داخلی هنوز به توانایی تولید سامانه های پیشرانه برای این تناژ از شناورهای رزمی نرسیده بود، از شرکت های خارجی کمک گرفته شد.

نکته جالب دیگر این است که غربی ها پس از آنکه متوجه شده بودند که دلیل اصلی خرید این موتورها چیست، از فروش میله های انتقال نیرو موسوم به "شفت" و پروانه های مربوط به موتور سرباز زدند اما البته مهندسین ایرانی موفق شدند این بخش ها را طراحی و پس از ساخت بر روی شناور نصب کنند.

حقیقت این است که در صورتی که این قطعات به صورت مستقیم تهیه می شد شاید "جماران" زودتر به آب می افتاد اما مشکلات پیش آمده در زمینه سامانه پیشرانه جماران زنگ هشداری برای مسئولین بود تا دریابند که دشمنان به نیت ایران برای تقویت نیروی دریایی خود پی برده اند و از این پس دسترسی به هر گونه قطعه ای از خارج از کشور برای ساخت شناورهای مشابه "جماران" و یا نمونه های سنگین تر و پیشرفته تر، تقریباً غیر ممکن است.



به همین خاطر بود که رهبر معظم انقلاب در مراسم عملیاتی شدن ناوشکن جماران با اشاره به برخی اقدامات خصمانه دشمنان در راه افزایش توان دفاعی کشورمان اینگونه فرمودند: "بعضى از موتورها براى اورهال فرستاده شده، برنگشته - آنطور كه ميگويند - مثل موتورهاى اصلى ناوچه‌هاى كلاس پيكان." پس از این اشاره فرمانده کل قوا، معظم له بر ضرورت خودکفایی نیروهای مسلح و نیروی دریایی کشور از طریق تولید قطعات و ساخت مجموعه ها تاکید مجدد کردند.

این زنگ بیدار باش در سال 1390 هجری شمسی اولین اثر خود را نشان داد و در روز 31 مرداد ماه این سال و در روز صنعت دفاعی از موتور دریایی " بنیان 1 " رونمایی شد. بنا بر گفته های سردار وحیدی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، تلاش ها  برای ساخت موتور دریایی بنیان 1 از سال 1388 شمسی، یعنی سال به آب اندازی ناو جماران، آغاز شد و در نتیجه در سال 1390 ما شاهد تولد اولین موتور دریایی بومی ایران با نام " بنیان 1 " با توان 850 اسب بخار بودیم.

ناگفته پیدا بود که این حرکت برای گام اول بسیار مثبت تلقی می شد اما نیاز شناورهای نظامی سنگین را برآورده نمی کرد. چیزی در حدود یک سال گذشت و متخصصین ایرانی توانستند در حرکتی خارق العاده و قابل تحسین موتوری دریایی با عنوان " بنیان 4 " را به ایرانیان معرفی کنند.


با توجه به تازه بودن این دستاورد ارزشمند دفاعی و به احتمال زیاد نیاز به انجام آزمایشات بیشتر به منظور اطمینان از کیفیت و کارایی موتور مورد نظر اطلاعات آنچنان زیادی از آن به عموم عرضه نشده است اما آنچه پیداست آن است که این  سامانه پیشران با وزنی در حدود 18 تن می تواند نیرویی در حدود 5 هزار اسب بخار را تولید کند.با مقداری نگاهی دقیق و مقایسه ای تخمینی می توان ابعاد این سیستم پیشران را در بحث طول 4 متر و عرض نزدیک به 1.5 متر متر تخمین زد.

با توجه به فاصله یک ساله بین این دو دستاورد می توان شاهد یک پرش بیش از 5 برابر در توان موتورهای دریایی ایران بود که خود به دور از هر مسئله تکنیکی دیگر نشان از کار و تلاش بسیار در این زمینه و انشالله نشان دهنده آینده بسیار روشن در این حوزه از صنایع دفاعی است.

اما باید گفت با وجود این که موتور فوق شاید هنوز به توانی شبیه به موتور جماران دست نیافته باشد اما می توان از آن نیز در تأمین توان شناورهای بومی استفاده کرد. همان گونه که در بالا اشاره شد در شناور جماران از دو موتور که هر یک 10 هزار اسب بخار نیرو تولید می کنند، استفاده می شود.

مسلماً با وجود تحریم های موجود بر علیه کشور و با وجود تولید موتور دریایی "بنیان 4" در داخل با توان بومی می توان این احتمال را بسیار قوی دانست که در ادامه خانواده شناورهای کلاس "موج" با تغییری در آرایش موتورها از 4 پیشران بومی "بنیان" بهره ببرند تا توان 20 هزار اسب بخار مورد نیاز تولید شود.

با توجه به این که به صورت دقیق مشخص نیست که شناور جماران از چه نوع موتورهایی استفاده می کند و تنها قدرت آنها مشخص شده است، می توان با یک جستجوی ساده در بین موتورهای دریایی با این قدرت به تخمین هایی در این زمینه دست پیدا کرد. وزنی در حدود 45 تا 47 تن، طولی در حدود 6 متر و عرضی در حدود 2 متر دارد. می توان این احتمال را در بدترین شرایط ممکن نیز فرض کرد که حتی اگر برای تامین نیروی شناوری به مانند "ولایت" که شبیه به جماران است و احتمال به سیستمی شبیه به جماران نیاز دارد می توان با انجام یک تغییر در طراحی داخل شناور از موتور بنیان 5 برای تامین نیروی مورد نظر شناوری به مانند "ولایت" استفاده کرد.

در عین حال با توجه به فرمایشات رهبر معظم انقلاب مبنی بر نیاز به حضور نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در آبهای بین المللی به منظور حفاظت از منافع ملی مشخص است که شناورهای کلاس "موج" توان پاسخ گویی به نیاز بلند مدت نداجا را ندارند و در نتیجه نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شناورهای سنگین تر به منظور پیمودن مسافتهای طولانی تر با ماندگاری بیشتر در دریا نیاز دارد.  ناگفته پیداست که شناور سنگین تر به سامانه پیشران نیرومندتری هم نیاز دارد.

بنا براین با توجه به اعلام مسئولان مبنی بر اینکه برنامه کشور برای ساخت موتورهای دریایی شامل چهار نمونه با توان های مختلف است احتمال معرفی موتوری با توان بیشتر در آینده برای ناوهای سنگین تر وجود دارد به خصوص که ساخت ناوشکن های 3هزار تنی هم در برنامه های صنعت دفاعی کشور وجود دارد.



نباید فراموش کنیم که جمهوری اسلامی ایران در این بخش از صنایع دفاعی بسیار تازه وارد است و با وجود مسئله تحریم در مدت یک سال توانسته رشد بیش از 5 برابر را در توان تولیدی موتورهای بومی دریایی خود تجربه کند و در صورتی که بتواند با همین نرخ، با تصور حفظ این سرعت و نه افزایش آن، پیش رود می توان امیدوار بود که در حدود دو یا سه سال آینده شاهد نسل جدید موتورهای دریایی ایران با توانی در حدود 10 هزار اسب بخار یا بیشتر باشیم که نسل های پیشرفته تر و سنگین تر ناوشکن ها را نیز پاسخگو خواهد بود.

هنوز هم رسانه ها و افکار عموی ایران به خوبی مطلع نیستند آنچه که توانست نیروهای مسلح کشورمان را از «نیازمندی به بیگانگان برای تعمیر موتور یک ناوچه موشک انداز 300 تنی» به «توانایی طراحی و تولید موتورهای دریایی با قدرت 5 هزار اسب بخار» برساند غیر از همت و دانش متخصصان متعهد ایرانی، تاکید و نقشه راه فرمانده معظم کل قوا در افتتاح ناوشکن جماران بود؛ تاکیداتی که پیش از این نیز ساخت جنگنده، ناوچه های موشک انداز و ناوشکن و تانک های بومی را به ارمغان آورده بود.