ادب و دلخوشی‌های میزبانی

شخصی که در خانه منتظر مهمان دعوت‌شده‌اش است یا ناگهان با مهمانی ناخوانده مواجه می‌شود، وظایف و حقوقی دارد که آگاهی از آنها دلشوره‌های معمول را از میان می‌برد و میزبانی را برای او خوش می‌گرداند.

پیش از هر چیز، میزبان باید مهمانش را در هر سطحی که باشد گرامی بدارد. زیرا حضرت رسول اکرم به امیرمومنان فرموده‌اند: ای علی! مهمان را گرامی بدار اگرچه کافر باشد. و در جای دیگر امیر مومنان فرموده‌اند: مهمانت را گرامی بدار گرچه حقیر باشد. و این عجب رسم خوبی می‌تواند میان ما باشد که به قضاوت مهمانانمان ننشینیم تا رفتارهایی، از زمین تا آسمان متفاوت، با هر یک داشته باشیم. حداقل آن است که مهمانان در یک سطح، همگی گرامی هستند، حتی حقیرانشان.

مهمان‌نوازی آداب مخصوص خود را دارد که براساس سیره اهل بیت می‌توان بر زیبایی آن افزود.

اول آن که نباید مهمان را به کار گرفت. پس این کار که مهمانانمان را به شستن ظرف‌ها و جمع‌آوری آنها با تعارف‌ها یا نگاه‌های خاص وادار می‌کنیم، کاری خلاف سیره ائمه است. باقرالعلوم فرموده‌اند: مِنَ الْجَفَاءِ اسْتِخْدَامَ‏ الضَّیْفِ‏ یعنی: به‌کارگیری مهمان جفاست. (کافی، ج 6،‌ ص 284)

دوم این که باید در خوردن با مهمان همراهی کرد تا مبادا او از روی خجالت یا هر حس نامناسب دیگری دست به خوردن نبرد. این سنت پیامبر مهر بوده است. زیرا امام‌کاظم(ع) فرموده‌اند: هرگاه برای رسول خدا مهمانی می‌آمد با وی غذا می‌خورد و از غذا دست نمی‌کشید تا این که مهمان دست بکشد.

از این دو که بگذریم، همه ما خواه ناخواه، مهمان ناخوانده را تجربه کرده‌ایم. گرچه این روزها به دلیل مشغولیت‌ها کمتر از گذشته با ناخواندگان خانه‌هایمان مواجه هستیم، ولی بالاخره این هم واقعیتی است که باید روش پذیرایی از آنها را نیز دانست. اول آن که نیازی نیست برای مهمان ناخوانده به زحمت افتاد و نگران شد. امام صادق(ع) به ما می‌آموزند هرگاه برادرت نزد تو آمد، آنچه در خانه‌داری برایش بیاور و هرگاه وی را دعوت کردی، برای پذیرایی از او بکوش. البته سطح دیگر مهمان‌نوازی ناخوانده طبق بیان ایشان عبارت است از این که: هرگاه برادرت بر تو وارد شد، نگو آیا امروز چیزی خورده‌ای؟ بلکه آنچه در خانه داری برایش بیاور، چون بخشنده به تمام معنا کسی است که آنچه نزدش باشد، ببخشد.

میزبان هنگام پذیرش مهمان بی‌نصیب نمی‌ماند و نباید دائم گمان کند با پذیرایی از مهمان، از دارایی و رزق خانه‌اش کاسته می‌شود، بلکه باید دلخوش از سخن راست ائمه باشد و از موقعیتی که در آن قرار گرفته، لذت ببرد. رسول مهربان خدا فرموده‌اند: همانا مهمان با آمدنش روزی خود را از آسمان برای میزبان به همراه می‌آورد و هرگاه غذا خورد خدا به برکت آمدنش نزد آنها، آنان را می‌بخشد.

البته روایت دیگری نیز هست که شادمانی صاحبخانه را از آمدن مهمان می‌تواند دوچندان کند. زیرا ایشان فرموده‌اند: مهمان هرگاه بر قومی وارد شد، روزی خود را می‌آورد و هنگام رفتن همه گناهانشان را با خود می‌برد.

آداب مهمان بودن

حال باید دید این مهمانی که وجودش تا آن حد برای میزبان پر از خیر است، چه کارهایی را باید مراعات کند تا نه خود و نه صاحبخانه را به رنج بیفکند. اول آن که مهمان نباید به صاحبخانه هیچ دستوری بدهد.

دوم آن که اگر میزبان موقعیت باارزشی را برای او فراهم کرد، استقبال کند و از تعارف‌های نابه‌جا که میزبان چیزی می‌خواهد و مهمانش به گمانش زیادی است و... دوری کند. پیش می‌آید که میزبان محل خاصی را در خانه‌اش مهیا کرده و هرچه مهمان را به آنجا دعوت می‌کند، او مخالفت می‌کند و زحمت میزبان دوچندان می‌شود و برنامه‌ریزی‌اش برای پذیرایی خراب.

امام صادق(ع) در روایتی فرموده‌اند:‌ دو نفر بر امیرمومنان وارد شدند. آن حضرت برای هر یک از آن دو فرشی گسترد. یکی از آن دو روی فرش نشست و دیگری خودداری کرد. امیرمومنان فرمود: بر آن بنشین، زیرا کرامت‌ناپذیری را جز نادان رد نمی‌کند.

دیگر آن که مهمان باید پیش از صاحبخانه از غذا خوردن دست بکشد. به همین جهت به سفارش امام صادق(ع)، «ازجمله ادب‌ورزی نزد برادر این است که هرگاه بر سفره او غذا خورد، پیش از وی از طعام دست بکشد.» درست خلاف وظیفه میزبان که باید پس از مهمان دست از خوردن بردارد.

سومین مورد این که مهمانان در سیره اهل بیت از روزه گرفتن نهی شده‌اند. رسول خدا فرموده‌اند که: بر مهمان سزاوار نیست بی‌اجازه میزبان روزه بگیرد، مبادا برایش غذایی آماده کنند و فاسد شود. همین دستور برای میزبان نیز وجود دارد زیرا در نگاه سیدالمرسلین «سزاوار نیست میزبانان روزه بگیرند، مگر با اجازه مهمانانشان، مبادا مهمان شرم کند و با آن که به غذا میل دارد برای رعایت ایشان آن را ترک کند.»

آنچه گفتیم فقط چند سبک برای مهمان‌نوازی و مهمان بودن است که چون سفارش‌شده از بهترین خلایق خدا است، می‌تواند لذت پیروی و لذت بهره‌مندی از نیکی‌های نهفته در سخنان ایشان را نصیبمان کند.

ـ منبع: مطلب کتاب مفاتیح‌الحیاه اثر آیت‌الله جوادی آملی، نشر اسرا