به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک ، خانه کوچک ما، در انتهایش یک اتاق دارد که هیچ کس طرفدارش نیست. چون هر ساعتی هم که وارد آن بشوی باید چراغ را روشن کنی وگرنه هیچ چیز قابل رویت نیست. چاره‌ای هم نیست راهی به بیرون ندارد که بتوان از نور طبیعی استفاده کرد. کاش می شد نور را هم مثل آب و برق و گاز با لوله کشاند و به داخل اتاق آورد. اما شنیده ام که برخی از ساختمان‌های جدید در همه فضاهایشان از نور طبیعی استفاده می‌کنند و این یک موهبتی بزرگ است. دکتر علیرضا مصطفوی مبتکر یکی از این طرح هاست. این که چگونه می‌توان نور را به تمام فضا‌های خانه برد سوالی است که مرا به گفتگو با وی علاقمند کرد.

در دانشگاه امیرکبیر ترتیب ملاقاتی را با وی دادم و به دیدارشان رفتم. خیلی زود گفت و گوی گرمی میانمان شکل می‌گیرد. برای آشنایی بیشتر می‌خواهم که خود را معرفی کنند.

می‌گوید:سید علیرضا مصطفوی ، عضو هیات علمی گروه مهندسی مکانیک دانشگاه اراک. متولد سال ۱۳۶۱ در همین شهر هستم و فارغ التحصیل دکتری رشته مکانیک گرایش تبدیل انرژی از دانشگاه علم و صنعت تهران می‌باشم. هم اکنون علاوه بر تدریس در دانشگاه اراک ریاست دانشگاه فنی و حرفه‌ای استان مرکزی را هم بر عهده دارم و در حوزه صنعت هم مشغول به فعالیت می‌باشم.

دانشگاه باید به فریاد صنعت برسد

بعد از معرفی می پرسم یعنی شما مصداق کامل این حرف هستید که دانشگاه باید به فریاد صنعت برسد و صنعت را روی پا کند؟ از لبخندشان متوجه کلیشه‌ شدیدی که در سوالم بود می‌شوم. می‌گوید: این که صنعت و دانشگاه می‌توانند در تعامل با یکدیگر باشند در دوران دانشجویی برایم اتفاق افتاد. برعکس روند مرسوم که امروزه بین دانشجویان به وجود آمده است و در دوران کارآموزی فقط به گذراندن و پایان آن فکر می‌کنند.

دوران کارآموزی دوران بسیار طلایی در تحصیل من بود و باعث شد بیشتر به فعالیت در زمینه صنعت علاقمند شوم. عامل دیگری که باعث گرایش من به صنعت شد، پژوهش‌هایی بود که از همان ابتدای تحصیل در دانشگاه انجام می دادم و همگی آنها در زمینه صنعت بود. نمی‌توان گفت که مسیر زندگی از پیش توسط ما به طور دقیق برنامه ریزی شده و تمامی تصمیم گیری‌های ما طبق همان برنامه است. لطف خداوند و پیش آمد‌هایی که در زندگی اتفاق می‌افتد نیز در جایگاهی که الان در آن ایستاده ایم هم موثر است.‌

نگاه صنعتی بیشترین کمک را در انجام پژوهش های کاربردی به من کرد

می‌پرسم آیا حوزه تحقیقاتی هم که انتخاب کرده اند از روی پیش آمد و اتفاق بوده است که می‌گوید: وقتی که در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کردم دوره کارآموزی خود را در شرکت ماشین سازی اراک گذراندم. فضای علمی این شرکت در سطح دانشگاه‌های کشور گسترده و هم تراز بود و برای همین بود که به زمینه‌های علمی صنعت علاقمند شدم. بعد از آن در شرکت صنایع آذراب مشغول بودم و به طور همزمان در مقطع کارشناسی ارشد نیز تحصیل می‌کردم. احساس می‌ کنم نگاه صنعتی بیشترین کمک را در انجام پژوهش‌های کاربردی به من کرد. بسیاری از رشته‌های بین رشته‌ی خودم و سایر رشته‌های مرتبط را مطالعه می‌کردم. صنعت به توانایی انجام و کمک انجام ایده‌ها در ذهنم را یاری می‌کرد.
در دوره دکترا تصمیم گرفتم به طور کامل در فضای علمی و آکادمیک بمانم، چرا که نیاز خودم را در گذراندن تمام وقتم در زمینه علم می دیدم. بعد از اتمام تحصیل به عضویت هیات علمی دانشگاه اراک درآمدم.

امروزه افزایش مصرف انرژی و ارزش منابع انرژی و در کل حوزه انرژی، حوزه بسیار پر اهمیتی است. از طرفی نیز آلودگی هوا، یکی از فاکتور‌هایی است که پایین دست منابع انرژی اتفاق می‌افتد. این عوامل باعث شد زمینه تخصصی در مقطع دکترا را گرایش احتراق که یکی از سخت‌ترین گرایش‌های رشته مکانیک است، انتخاب کنم. بعد از اتمام تحصیل در حوزه انرژی مشغول به فعالیت شدم.
در آن سال‌ها بحث هدفمندسازی یارانه‌ها و گران شدن عامل‌های انرژی، توهمی عجیب را در مصرف انرژی پیش آورد و همین موجب فعالیت تخصصی من در زمینه انرژی شد.

برق انرژی ارزان برای ما، گران برای کشور

می‌گویم درست است که صرفه جویی در هر مصرفی، کار پسندیده‌ای است، اما برق که همانند سوخت پایان پذیر نیست و تا پایان دنیا می‌توان آن را تولید کرد، چرا باید این همه تاکید بر صرفه جویی در مصرف برق وجود داشته باشد؟

در سیستم‌های کنترل مصرف انرژی، از آن جایی که در کشور ما در مقایسه با سایر کشور‌های دنیا قیمت‌های عامل‌های انرژی پایین است، بازگشت سرمایه تا حدی بالاست. کشور هزینه‌های خیلی زیادی را در این زمینه متحمل می‌شود. اگر بازه زمانی را از سال ۵۷ تا ۹۵ در نظر بگیریم، به طور متوسط ۶/۵ درصد رشد احداث نیروگاه‌های کشور و توسعه آنها است؛ که مثلا در چند سال اخیر، از سال ۸۹ تا ۹۵ ما از ۶۱ هزار مگاوات به ۷۶ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه هایمان افزایش یافته است یعنی ۴ درصد ما افزایش سالیانه رشد نیروگاه‌ها را داریم که عملا به طور متوسط ما ۲۵۰۰ مگا وات، چیزی حدود دو برابر ظرفیت نیروگاه شازند باید در کشور نیروگاه برق احداث کنیم.

این افزایش مصرف طبیعی است، چرا که صنعت روز به روز در حال توسعه است و مستلزم افزایش ظرفیت نیروگاه‌ها و تولید برق است. اگر صرفه جویانه به احداث یک نیروگاه نگاه کنیم، تقریبا دو و نیم میلیارد دلار حداقل هزینه احداث یک نیروگاه است. از طرف دیگر هم هزینه‌ای که سوخت نیروگاه‌ها پرداخت می‌کنند را هم داریم که یارانه لازم دارد. چیزی در حدود ۴ هزار میلیارد تومان هم هزینه سوخت نیروگاه هاست و در دل این ۴ هزار میلیارد تومان هم باز یارانه است.

صرفه جویی ساده ما ، چه تاثیر گسترده ای در ذخایر ارزی می تواند داشته باشد

به نشانه تایید حرف استاد می‌گویم چقدر یک صرفه جویی ساده برای کشور می‌تواند ذخایر مالی داشته باشد؟!در تایید حرفم ادامه می‌دهد که: ما اگر بتوانیم هر چه بیشتر مصرف را کم کنیم، مصرف سوخت نیروگاه‌ها کاهش می‌یابد از طرفی هم هزینه سرمایه گذاری در نیروگاه‌ها کمتر می‌شود. همچنین سوختی که از کاهش سوخت نیروگاه‌ها صرفه جویی می‌شود با قیمتی که سوخت را صادر می‌کنیم صرفه جویی می‌شود؛ بنابراین سه محل برای صرفه جویی ایجاد می‌شود. چون قیمت برق برای مصرف کننده عملا خیلی پایین است، احساس می‌کند که خیلی از این سیستم‌ها صرفه اقتصادی ندارد.

طبق بحث فرهنگی که ما داریم روشنایی در ساختمان‌ها بیش از حد مجاز استفاده می‌شود و در بسیاری از مکان ها پردازش این روشنایی درست نیست. در ادارات و منازل و سایر مکان ها، میزان زیادی برقی در زمینه روشنایی مصرف می‌شود. در بخش خانگی ۳۰ درصد از میزان برق مصرفی در زمینه روشنایی است در بخش اداری ۲۵ درصد از انرژی صرف روشنایی می‌شود و در بخش صنعتی این نرخ به ۱۹ درصد می‌رسد. اگر فرض کنیم ۳۰ درصد سهم روشنایی باشد و ما ۵۰ درصد آن را برای روشنایی در روز قرار دهیم، و ما ۲۱ درصد استفاده از برق برای روشنایی در روز را کاهش دهیم، دیگر نیازی به احداث آن نیروگاه‌ها نیست و دو و نیم میلیارد دلار در یک سال برای احداث صرفه جویی می‌شود.

۱۲۸ میلیارد تومان در یکسال هزینه کاهش مصرف سوخت نیروگاه‌ها ذخیره می‌شود. از طرف دیگر هم ۱۰۰ میلیون دلار درآمدی است که از صادر کردن این انرژی صرفه جویی شده حاصل می‌شود. همه این‌ مسائل همه موجب شد که ما در زمینه چشمه‌های روشنایی طبیعی یا روشنایی خورشیدی کار کردیم و نام آن را طرح روشنایی طبیعی با توجه به اقلیم ایران قرار دادیم  و طرح را در یکی از خوابگاه‌های دانشجویی و ساختمان آموزش شرکت توزیع برق اجرا کردیم که نتایج مطلوبی حاصل شد. اما این طرح روز به روز در حال توسعه می‌باشد.

روشنایی خورشید

روشنایی خورشید! نامی است که فورا برای این طرح انتخاب می کنم . دکتر مصطفوی اشتیاق من را برای آگاهی از طرح می‌بینند و به شرح طرحشان می‌پردازند.
بهتر شدن کیفیت زندگی و بازگشت بهبود یافته به شیوه زندگی طبیعی، مستلزم استفاده از نور طبیعی نیز هست. شیوه‌ی عملکرد این طرح همانند انتقال آب از یک منبع توسط لوله است با این تفاوت که این بار نور خورشید است که منتقل می‌شود.درست مثل همان سیستم‌های نورگیر که در خانه‌ها در گذشته بود. اما نورگیر‌ها دارای سیستم‌های کالکشن و انتقال نبودند و حجم زیادی از نور را در یک نقطه متمرکز می‌ساختند. ولی طرح روشنایی خورشید در محل‌هایی که به نور نیاز دارند توزیع می‌شود ودارای سیستم توزیع نقطه‌ای است. توزیع انوار خورشید بعد از انتقال به داخل منزل توسط آینه منعکس می‌شود. جذب نور هم به وسیله کالکتور‌ها انجام می‌شود و بعد توسط سیستم‌هایی که جذب و عبور نور را توسط خود ندارند به داخل محل انتقال می‌یابد.

طرح روشنایی خورشید حتی با کنترل از راه دور هم، برای مواقعی که احتیاج به تاریکی هست، قابل کنترل است. این طرح به طور متوسط نیم درصد از فضای ساختمان را می‌گیرد. همچنین ماده‌ای که برای کالکشن‌ها استفاده می‌شود ضد uv است و تشعشات مضر همانند ماورای بنفش را به داخل انتقال نمی‌دهد. سطح مقطع بسیار کم است و در فصل‌های گرم سطح انتقال حرارت به داخل نیم درصد است که بسیار ناچیز است و می‌دانید که حرارت تابعی از انتقال سطح است و هر چه که سطح افزایش یابد میزان حرارت هم بیشتر می‌شود.

محل هایی که روشنایی خورشید در آنجا می تواند قدم بگذارد

اتاق تاریک خانه مان را مثال می زنم و می پرسم: طرحتان می‌تواند به فریاد اتاق ما برسد؟
با لبخند این نوید را به من می‌دهد و می‌گوید: این طرح در مرکز نوآوری دانشگاه شریف جز ۵ طرح انتخابی شد که در آن مرکز اجرا شود و نتایج مطلوبی ار آن حاصل شد.

یکی از مناسب‌ترین مکان‌ها برای اجرای این طرح، فضای دانشگاه هاست به علت فضا‌های گسترده و مختلفی که در آن جا است. کتابخانه‌ها و خوابگاه‌ها و مساجد وساختمان‌های اداری و دستگاه‌های اجرایی و بسیاری از فضا‌ها امکان استفاده را دارد. چرا که استفاده از این مکان‌ها عموما در روز است.‌

روشنایی خورشید از تمدن ایران باستان متولد شد

می‌گویم روشنایی خورشید چگونه در ذهن شما طلوع کرد؟
پاسخ می‌دهد بسیاری از سیستم‌های مختلفی که در دنیا نگاه می‌کنید ریشه‌ آن به نوعی در تمدن ما وجود داشته است. مثلا همین بادگیر‌هایی که در شهر یزد است در دنیا تکنولوژی با نام وان کچر به وجود آمده که در ساختمان‌ها به کار می‌رود و در واقع صورت صنعتی شده همان تمدن یزد است. این سیستم نیز همان نورگیر‌هایی است که در خانه‌های قدیمی ما وجود داشت  ولی با توجه به بحث‌های موجود در صنعت ساختمان و ضرر‌هایی که نورگیر‌ها برای سازنده داشته اند کم کم شاهد حذف آنها از منازل بودیم. ما هم ایده اولیه را از فرهنگ گذشته خویش دریافت کردیم و همچنین به دنبال سیستم ارزانتری برای کاهش مصرف بودیم که طراحی این سیستم را آغاز کردیم.

وقتی فعالیت را در حوزه انرژی آغاز کنید مدام به دنبال جایگزینی عامل‌های ارزانتر برای کاهش مصرف انرژی هستی. مسیر تحقیقاتی من و تیم تحقیقاتی ام به سمت یافتن انرژی‌های جایگزین ارزان قیمت متمایل گشت. نور، علاوه بر روشنایی جنبه تزیین هم دارد که متاسفانه در کشور ما فقط حجم نور مورد اهمیت است. استفاده معمارانه و هنرمندانه از نور و همچنین کاهش مصرف این نور، یک زمینه تحقیقاتی است که مستلزم همکاری کارشناسان برق و مکانیک و معماری و هنر در کنار یکدیگر است.

قرار نیست  برق را کامل  از خانه حذف کنیم

می پرسم یعنی این طرح در زمستان و پاییز بلا استفاده است؟ همان روز‌هایی که کمتر خورشید را می‌بینیم؟طرح روشنایی خورشید، طرح پیچیده و دشواری نیست. ما نمی‌خواهیم تولید برق انجام دهیم بلکه اقدام به توزیع کاربردی نور خورشید کرده ایم. نور که امکان ذخیره سازی ندارد و قرار نیست سیستمی باشد که جایگزین سیستم روشنایی شود و کامل برق را از خانه حذف کنیم. بلکه قصد داریم میزان مصرف را کاهش دهیم. طرح‌هایی اینچنین در کشور‌های توسعه یافته استفاده می‌شود. مثلا انگلیس که یک کشور ساحلی است و متوسط روز‌های آفتابی اش ۱۰۰ روز در سال است از طرح‌های خورشیدی استفاده می‌کنند. اما چرا کشور ما با متوسط روز‌های آفتابی ۳۰۰ روز در سال استفاده نکند. هرچند این سیستمی که ما طراحی کرده ایم در روز‌های بارانی نیز درصد قابل توجهی نور و روشنایی را در داخل منزل با استفاده از این طرح را داریم.

این طرح روشنایی طبیعی با پنل‌های خورشیدی متفاوت است، پنل‌های خورشیدی سرمایه زیادی را می‌خواهد و در زمانی که خورشید نباشد هزینه‌ها دو برابر می‌شود و در کشور ما صرفه آنچنانی ندارند.

یک تعریف ساده از خلاقیت

به نظرم ایشان انسان خلاقی هستند که این طرح را ابداع کرده اند. می‌گویم دوست دارم خلاقیت را از زبان یک انسان خلاق بشنوم. فروتنی خاصی در کلام ایشان نهفته است. پاسخ می‌دهد: من گمان می‌کنم که خلاقیت هم نیازمند آموزش صحیح است و باید ذهن تحت آموزش‌هایی خلاق شود. شما یک کودک را در نظر بگیرید، هر چه کمتر با او صحبت کنی دیرتر صحبت کردن را می‌آموزد. همه ما در یک سطح استعدادی قرار داریم مهم این است که چه شرایطی برای هریک از ما به وجود آمده که منجر به خلاقیت شده است. هیچ کس قدرت خلق اثر در حوزه‌ای که تجربه نکرده است را ندارد.

تعریف خلاقیت در بین مردم ما به درستی تعریف نشده البته در آموزش و پرورش شرایطی فراهم شده است که مثلا درسی مثل ریاضی راهم حفظ می‌کنند. سطح خلاقیت آنها خیلی پایین آمده است. این موضوع را ما که در دانشگاه تدریس می‌کنیم بیشتر درک کرده ایم. مثلا دانشجو‌ها مدام از اساتید خود کتاب‌هایی را می‌خواهند که سوالات امتحانی از آنها مطرح می‌شود و انگار حتما باید مشابه آن را از قبل دیده باشند و فکر خلاقانه‌ای برای حل آن مسئله ندارند. خب حق هم دارند چرا که در دوران دانش آموزی با معلوم بودن سوالات امتحان از قبل از آزمون، فرصت خلاقیت از آنان گرفته شده است. گاه دانشجویان استعداد برتر ماهم خیلی نمی‌توانند در پروژه‌های صنعتی به ما کمک کنند. چون تمرکز در تعداد محدودی منابع و کتاب‌های درسی فرصت خلاقیت در فضای غیر آکادمیک را از آنان گرفته است.

هیچ کس به دنبال خلاقیت‌های کوچک، اما کاربردی نیست و هرگاه صحبت از خلاقیت به میان می‌آید همه گمان می‌کنند باید یک هواپیمای جدید یا ماشین زمان یا کار‌های سخت انجام دهند. البته خوشبختانه انگار مسئولین جدید درصدد چاره اندیشی برای این موضوع هستند.

بعد از دیدن تقدیر نامه‌هایی توسط آقای سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهور که از طرح روشنایی خورشید به عمل آمده بود صحبتم با دکتر مصطفوی خاتمه یافت.

برای تابستان امسال باید کسری ۸ هزار مگاواتی برق را برطرف کنیم

یادم هست که چندی پیش وزیر نیرو  در خصوص کمبود برق مورد نیاز در تابستان هشدار داده بود و در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود: برآوردمان این است که در اوج مصرف تابستان ٩٨ بیش از ٦١ هزار مگاوات نیاز مصرف داشته باشیم در حالی که ظرفیت قابل اتکای عملی موجود ما ٥٣ هزار مگاوات است، بنابراین برای تابستان سال آینده بایداین کسری ۸ هزار مگاواتی را تامین کنیم.

دکتر اردکانیان با بیان اینکه برای این کار ۲۵ نیروگاه حرارتی در حال ساخت داریم که برنامه‌های زمانبندی آنها مشخص شده وهمه آنها با حمایت دولت و تدارک منابع مالی مورد نیاز در موعد مقرر به مدار خواهند آمد و گفت: با به مدار آمدن این ۲۵ نیروگاه حرارتی، ظرفیتی حدود ۵۲۰۰ مگاوات به شبکه برق کشور اضافه خواهد شد که این رقم ظرفیت اسمی است و ظرفیت عملی ما حدود ۴۲۰۰ مگاوات خواهد بود.

اگر طرح‌هایی مانند روشنایی خورشید در کشور اجرا شوند واقعا چه میزان سرمایه‌های ارزی که می‌توانند در جهت گره گشایی دیگر مشکلات به کار آیند و چه دغدغه‌هایی در زمینه تامین انرژی از بین خواهد رفت. امیدوارم این طرح‌ها که به گفته مبتکر آن اصلا پر هزینه نیست هر چه سریع‌تر جای طرح‌های کلان و مشکل را برای تامین انرژی در کشور بگیرد.

گزارش از زهرا امانی

انتهای پیام / الف