آیین های عزاداری حسینی در استان کهگیلویه و بویراحمد

به گزارش خبرنگار گروه استان‎های باشگاه خبرنگاران جوان از یاسوج، ماه مُحَرّم  نخستین ماه تقویم اسلامی (هجری قمری) و به اعتقاد مسلمانان از جمله ماه‌های حرام است. شب و روز اول محرم به عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب مفاتیح‌الجنان بیان شده‌است.

 سوگواری در محرم الحرام

سوگواری محرّم، عزاداری‌ها و یادبودهایی است که به مناسبت شهادت حسین بن علی و جمعی از یارانش در واقعه ى کربلا انجام می‌شود. این نبرد در سال ۶۱ هجری قمری در صحرای کربلا اتفاق افتاد. سوگواری برای حسین بن علی مختص ماه محرم نمی‌شود و در دیگر روزهای سال نیز با توجه به فرهنگ و رسم هر منطقه انجام می‌شود.

سوگواری برای حسین بن علی و دیگر یارانش از روز نخست محرم آغاز می‌شود و در ظهر عاشورا به اوج می‌رسد. در غروب و شامگاه عاشورا، این سوگواری تحت عنوان مراسم شام غریبان ادامه پیدا می‌کند. در روز ۱۲ محرم نیز مراسمی با نام «سوم امام حسین(ع)» انجام می‌شود. این مراسم‌ در روز ۱۶ محرم با نام «هفتم امام حسین(ع)» و ۲۰ صفر با نام «اربعین» ادامه پیدا می‌کند.

مراسم سوگواری سومین امام شیعیان از دیدگاه شیعه اهمیت بسیاری دارد و انجام آن عبادت است. سوگواری محرم در جاهای مختلف به صورت‌های گوناگون انجام می‌شود. سوگواری محرم علاوه بر ابعاد مذهبی، ابعاد سیاسی و اجتماعی نیز دارد.

پیشینه تاریخی سوگواری برای حسین (ع)

سابقه سوگواری و برپایی عزاداری برای حسین بن علی به اولین روزهای بعد از عاشورا، در محرم سال ۶۱ هجری می‌رسد. اولین مراسم سوگواری را حضرت زینب(س) برگزار کرد. همچنین دختر سه سالهٔ حسین (ع)، رقیه، اغلب برای پدرش گریه می‌کرد تا اینکه دستور دادند سر بریدهٔ پدر را به حضورش ببرند که این عمل باعث مرگ او شد. مرگ رقیه باعث بلوایی در شام شد که عاقبت یزید مصلحت دید اسرای کربلا را آزاد کرده آن‌ها را به مدینه بفرستد.

همچنین از امام سجاد(ع) روایت شده که تا بیست سال پس از مرگ پدرش هر وقت می‌خواست غذا بخورد به گریه می‌افتاد. نقل شده‌است که روزی خدمتکاری از او پرسید: "ای پسر رسول خدا! آیا وقت آن نرسیده‌ است که اندوه‌تان به پایان برسد؟" سجاد پاسخ داد: "وای بر تو! یعقوب پیامبر دوازده پسر داشت و خداوند یکی از آن‌ها را از چشمش پنهان کرد. از گریهٔ زیاد چشمانش کم سو و از غصه سرش سفید شد و پشتش خمیده گشت. اگر چه پسرش زنده بود، اما من با چشم خود دیدم که پدر و برادر و عمو و هفده تن از اعضای خانواده‌ام در اطرافم قربانی شدند. چگونه اندوهم به پایان رسد؟"

سوگواری شیعیان ایران در ماه محرم

سوگواری شیعیان ایران در ماه محرم همواره به صورت خودجوش بوده‌ است .

در روزهای عزاداری محرم، چهره شهرهای بزرگ و کوچک ایران به صورت چشمگیری تغییر می‌کند و سیاه پوش می‌شود. بیرق‌ها و علم‌های سیاه و گاه سبزرنگ در تکایا، مساجد، خانه‌ها، مؤسسات، ادارات و معابر افراشته می‌شود. زن و مرد و پیر و جوان سیاه می‌پوشند .

در این ایام زنان و مردان و به خصوص جوانان در مساجد و معابر و تکایا جمع می‌ شوند به سر و سینه خود می‌کوبند تا عزا برپا دارند و با شهدای واقعه کربلا که چهارده قرن پیش در صحرای کربلا رخ داد ابراز همدردی کنند.

با آنکه شهر ظاهری پُرآشوب دارد و مملو از مردانی است که با زنجیر و دست به سر و سینه خود می‌کوبند، اما آنچه غیر ایرانی ها را به شگفت می‌آورد، مشاهده انبوه مردمانی است که از زن و مرد، پیر و جوان، بزرگ و کوچک، با مهربانی و همدلی در کنار هم سوگواری می‌کنند. مردمان در این دو سه روز با یکدیگر از زمان‌های دیگر مهربان‌تر و همدل‌تر هستند.

روش‌های مرسوم سوگواری برای حسین(ع) و یارانش

• روضه

• زنجیرزنی

• سینه‌زنی

• نوحه‌خوانی

• مرثیه‌سرایی

• طبل و دُهُل‌زنی

• بلندکردن پرچم

• آتش‌زدن خیمه‌ها

• تعزیه

• برافراشتن پرچم‌های یا اباعبدالله الحسین و یا اباالفضل العباس

آیین و شیوه های مرسوم عزاداری محرم در کهگیلویه و بویراحمد

محرم در شهرستان های استان کهگیلویه و بویراحمد شور و حال عجیبی دارد و دلدادگان آسمان امامت و ولایت در غم و اندوه امام شهید خود و برای زنده نگاه داشتن قیام ماندگار عاشورای حسینی، شهر و دیار خود را سیاه پوش می‎کنند؛ و خودشان هم سیاه برتن کرده و برمظلومیت امام حسین (ع) اشک می ریزند.

مراسم سوگواری ماه محرم در این استان همچون سایر نقاط کشور با آداب و مراسم خاصی از جمله تعزیه خوانی، سینه زنی و افراشته شدن علم امام حسین(ع) همراه است.

در استان کهگیلویه و بویراحمد با وجود همه پیشرفت ها که در ظواهر زندگی عموم نیز هویدا است، هنوز هم شیوه های زندگی سنتی از جمله برپایی آیین های عزای سید و سالار شهیدان رایج و همگان حتی نسل های تازه نیز با جلوه های آن آشنایند. آداب و رسوم خاصی نظیر شروه خوانی (نوای جان سوز زنان ایلی کهگیلویه وبویراحمد در رثای مظلومیت امام حسین (ع) و یاران با وفای آن حضرت) و کتل بندی که از آیین های سنتی برجای مانده از گذشته های دور در این دیار است.

شروه خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و بیان کارهای نیک و سلحشوری شخص متوفی در صحنه کارزار و رزم بوده که بیشتر در مناطق روستایی و عشایری کهگیلویه وبویراحمد به ویژه در منطقه زیلایی بویراحمد هنوز هم مرسوم است.

این نوع موسیقی آوازی، فارغ از همه موسیقی های مدرن امروزی، با لحن و آهنگی اندوهبار و سوز درونی ازسوی زنان و دختران شروه خوان این دیار اجرا می شود. شماری از زنان و دختران ایلی و عشایری این خطه نیز با بستن کمربندها و شال بندهای سیاه اطراف زن نوحه خوان حلقه می زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا به سوگواری می پردازند.

حاج فریدون داوری جامعه شناس و شاعر برجسته استان کهگیلویه و بویراحمد در گفت‎و‎گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یاسوج، می‎گوید: نحوه و شیوه عزاداری این حلقه ها و بیان مرثیه ها تا حدودی متفاوت است، یکی از مرثیه های متداول از سوی زنان و دختران گفتن «هووی هووی» درجواب تک خوان (شروه خوان) بود که این نوع مرثیه هم اینک در آیین ختم و عزاداری های این دیار همچنان مرسوم است.

او گفت: مردان نیز در این هنگام کمر همدیگر را می‏ گیرند و دایره ‏وار می ‏چرخند و بر مظلومیت آقا و سرور وسالار شهیدان بر سر و سینه می‏‎زنند.

آقای مسعود حسینی مداح اهل بیت(ع)در گفت‎و‎گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یاسوج، گفت: کـُتل بندی و سیاه پوش کردن نیز از دیگر شیوه های سنتی و آیین های عزاداری در ایام حزن انگیز محرم به ویژه در شب تاسوعا و روز عاشورای حسینی این خطه از ایران اسلامی مرسوم است.

علی موسوی یکی از افراد منطقه عشایری در گفت‎و‎گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یاسوج، گفت: امروزه در ایام محرم مردها علم و وسایل صوتی و روشنایی را فراهم کرده و زنان با جارو کردن اطراف آن، جا را برای مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی هیئت امام حسین (ع) آماده می‌کنند.

او گفت: شب‌ها نیز زنان قالی پهن کرده و دورتر از مکان سینه‌زنی نشسته و هیئت را می‌بینند.

موسوی در ادامه گفت: در گذشته نیز اسبی را به عنوان اسب امام حسین (ع) زین و تزئین کرده و بین هیئت می‌گردانند، نوحه‌خوانان نوحه می‌خواندند و بعضی‌ها مانند تعزیه واقعه کربلا را به تمثیل اجرا می‌کردند و زن‌ها نیز با دیدن این نمایش‌ها جیغ (لیکه) و شیون سر می‌دادند که به این رسم به اصطلاح «کتل» می‌گفتند.

از گذشته در تمام مدت سوگواری نیز سازهای موسیقی سنتی با نوایی سوزناک و غم انگیز که اکنون در بسیاری از مناطق این استان رنگ باخته است، جماعت عزادار را همراهی می کردند.

البته در برخی مناطق شهرستان بهمئی در این استان همچنان این آیین مرسوم است.

آیین تعزیه خوانی سنتی نیز یکی از آیین‌های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که به طور معمول از سال ۱۲۸۷ در میان اقوام، ایلات و مناطق عشایر نشین این خطه اجرا می‌شود.

مقتل خوانی و تعزیه خوانی در حقیقت شرح حال تاسوعا و عاشورای سال ۶۱ هجری در دشت نینوا و ذکر مصیبت‌های اهل بیت پیامبر (ص) در کربلا بر اساس آنچه از خاندان امام حسین (ع) به ویژه زینب کبری (س) و حضرت سجاد (ع) در تاریخ مانده است، می‌باشد.

این نوع ذکر مصیبت به صورت نوحه برای مردم بیان می‌شود و سوگواران برای آنچه بر امام حسین (ع) و یارانش گذشته به سوگواری و سینه زنی می‌پردازند.

به گفته رضا رفیعی از هنرمندان کهگیلویه و بویراحمد آیین‌های مقتل خوانی و تعزیه خوانی حتی در اوج بی رحمی‌های ساواک و ممنوعیت آن از سوی رضا شاه و از سال‌های ۱۲۸۷ تاکنون میان مردم این خطه مرسوم بوده است.

آیین «مشعل گردانی» و روشن کردن آتش با استفاده از هیزم بیشتر در روستا‌ها و مناطق عشایر نشین در شب‌های تاسوعا و عاشورا نیز از دیگر آیین‌های سنتی و مرسوم در این دیار است.

مردم و سوگواران حسینی در روستا‌های استان بر دور آتش حلقه می‌زنند و در رثای مظلومیت فرزندان پیامبر (ص) و شهدای دشت نینوا به سوگواری و عزاداری می‌پردازند.

رفیعی افزود:از دیگر سنت‌های مختص ماه محرم در این خطه علم گردانی و گهواره گردانی است که از همان شب‌های نخست دهه اول محرم از سوی دوست داران و عاشقان ابا عبدالله الحسین (ع) در مناطق مختلف این استان اجرا می‌شود.

بستن پارچه‌های سبز و چارقد‌های سیاه و سرخ دور علم‌های برافراشته نیز از دیگر آیین سنتی است که از دیرباز در عزاداری‌های این خطه از ایران زمین نهادینه شده و همچنان در بسیاری مناطق روستایی نیز مرسوم است.

«چارقد» نوعی پارچه‌های زخیم به رنگ‌های مشکی و قرمز بود که زنان به ویژه روستایی و عشایری این خطه بر پیشانی و روی «مینا» یا (روسری) خود می‌بندند.

این روسری و چارقد زنان ایل از آنچنان قداست، پاکی، ارزش و ارجحیتی نزد مردم برخوردار بوده که حتی بسیاری از قتل ها، نزاع‌ها و تنش‌های عمومی میان مردم بواسطه آن بخشیده و حل و فصل می‌شود.

بخشی از مرثیه‌ها و نوحه خوانی‌های مرسوم و گذشته در استان کهگیلویه وبویراحمد با این مضامین: «اَی ماهِ مَحرَم اومَ شایی رفت و غم اومَ اَو مِن حرم کَم اومَ» «آخ بَ دشتِ کربلا سَرشَ بِری اَو وَش نَدا» «اَی ماه مَاهور ایما سطلون و سرور اویماَ» «امام حسینَ کُشتِن‌ای خاک بَر سَر ایما» توسط مداحان محلی خوانده می‌شد.

معاون سیاسی و امنیتی استاندار کهگیلویه وبویراحمد نیز در این خصوص گفت: بسیاری از آیین‌ها و سنت‌های مرسوم در عزاداری امام حسین (ع) ریشه در تاریخ، هویت و فرهنگ این مرز و بوم دارد.

محمد کاظم نظری ادامه داد: آیین‌های سنتی و سوگواری و حتی پیشوازی از ماه محرم و ایام حزن انگیز عاشورای حسینی که از دیرباز میان جوامع محلی و عشایری این دیار مرسوم است، خالی از هرگونه بدعت‌ها و خرافه‌های خطرناک است.

وی اضافه کرد: با گذشت زمان این آیین‌ها رو به فراموشی است که جا دارد مسئولان متولی توجه ویژه‌ای برای احیای آن‌ها داشته باشند.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد نیز گفت: پنج آیین عزاداری محرم این استان ثبت ملی شده است.

محمود باقری در گفت‎و‎گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یاسوج، افزود: این آیین‌ها شامل استقبال از محرم در روستای امامزاده علی (ع)، مراسم نذری روستای دشت رز بویراحمد، دمام زنی حسینیه حضرت قاسم (ع) گچساران، مویه خوانی و آیین شام غریبان در کهگیلویه و تعزیه عاشورایی سنتی شهر سوق است.

او گفت: این آثار در سال‌های گذشته به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شد و جزو آثار ملی قرار گرفت.

باقری افزود: هم اکنون این شیوه‌های عزاداری همزمان با فرارسیدن محرم در حال اجرا هستند.

رمز ماندگاری این آیین ها، حفظ آن‌ها برای نسل‌های بعد و جلوگیری از ورود بدعت‌ها و آسیب‌ها است.

آئین‌های ثبت شده محرم در کهگیلویه و بویراحمد

مردم کهگیلویه وبویراحمد هم همگام با سایر نقاط ایران در ماه محرم آئین‌های ویژه‌ای دارند که برخی از آنان مانند استقبال از ماه محرم در روستای امامزاده علی (ع) در چرام، دمام زنی در گچساران، مویه خوانی زنان شهر سوق، ترقوخوانی و تعزیه خوانی در شهر لنده، آیین شام غریبان در سوق و مراسم نذری روستای دشت رز بویراحمد در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

مردم این خطه از ایران اسلامی از دیرباز تاکنون آنین‌های مختلفی برای زنده نگه داشتن قیام عاشورای حسینی برگزار می‌کنند که عزاداری‌ها در شکل‌های امروزی و سنتی در مناطق روستایی و شهری جلوه‌ای از ارادت آنان به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است.

باور‌های مردمی درباره محرم

یک مرد کهنسال از روستای نیمدور در گچساران در گفت‎و‎گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یاسوج، می‌گوید: اگرچه شکل عزاداری‌ها در نقاط مختلف ایران با هم تفاوت‌هایی دارد، اما نیت قلبی همه سوگواران ابا عبدالله حسین (ع) زنده نگه داشتن این واقعه تاریخی تلخ و عبرت آموز است.

گل محمد رمضانی معتقد است در ماه محرم دل‌های شیعیان به هم نزدیک‌تر می‌شود.

او می‌گوید: از زمانی که از کودکی تاکنون شاهد برگزاری سوگواری‌های محرم در مناطق شهری و روستایی بوده ام مهمترین ویژگی این آئین‌ها صداقت و ولایتمداری مردم بوده است.

یک بانوی باشتی که درباره میراث مردم شناسی تحقیق می‌کند در گفت‎و‎گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یاسوج، نیز می‌گوید: برجا ماندن صد‌ها اثر درباره واقعه عاشورا از شعر، نثر، نوحه و داستان گذشته دور تاکنون، نشان دهنده عمق حزن و اندوه واقعه عاشورا در قلب مردم ایران اسلامی و سایر کشور‌های اسلامی است.

عشرت عسکری گفت: مشاهدات عینی و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در ماه محرم همه مردم تلاش می‌کنند به طریقی عشق خود به امام حسین (ع) و یاران با وفایش را نشان دهند.

او بیان کرد: شکل عزاداری مردان به صورت‌های مختلف سینه زنی طولی و حلقه‌ای، زنجیرزنی است که در این شیوه در شکل سنتی سینه زنی مردان کمر همدیگر را می‏گیرند و دایره ‏وار دور علم و نوحه خوان می ‏چرخند.

عسکری ادامه داد: در تمام مدت سوگواری ساز‌های موسیقی سنتی با نوایی سوزناک و غم انگیز که اکنون در بسیاری از مناطق این استان رنگ باخته است، عزاداران را همراهی می‌کند.

او همچنین گفت: غبارروبی، سیاهپوش کردن مساجد و حسینیه‌ها، آماده کردن و شستن دیگ‌های بزرگ برای پخت نذری، خریدن و آماده کردن لباس‌های مشکی، نوشتن جملات و نوشته‌هایی مربوط به عاشورا و امام حسین (ع) بر روی خودرو‌ها و برپا کردن پرچم‌های سیاه و سبز بر سر در خانه‌ها از جمله کار‌هایی است که از چند روز پیش از محرم هوای و هوای مناطق شهری و روستایی کهگیلویه و بویراحمد را عاشورایی می‌کند.

گزارش از سحر پیشوا

انتهای پیام/