قیمت تمام شده فرش دستباف تابعی از بخش‌های مختلف و مجزایی در روند تولید اعم از مواد اولیه، رنگرزی، دار و ابزار، چله دوانی، طرح و رنگ، بافت و ... است که بخش اعظم آن مربوط به عملیات بافت است. از این رو میزان دستمزد بافنده و سرعت بافت تأثیر بسزایی در قیمت تمام شده و همینطور زمان آماده شدن فرش دارد. به نوعی عامل اصلی و تعیین کننده تولید فرش، بافت و نیروی بافت است و برای توجه به تولید فرش، مهمترین عامل توجه به بافنده آن است.

با توجه به سختی و نوع مهارت لازم برای بافت، در صورتی که فرشبافی برای بافنده صرفه لازم اقتصادی را نداشته باشد، بالطبع او از این حرفه رویگردان خواهد شد. از همین روست که تولیدکننده با افزایش دستمزدها و بالابردن قیمت تمام شده سعی در حفظ بافنده خود می‌کند و اگر بافنده خود تولید کننده باشد، قیمت فرش را بالا برده تا صرفه لازم را برای او داشته باشد اما این‌ها همه به شرطی است که با این افزایش قیمت‌ها خریداری برای آن فرش وجود داشته باشد! و به راستی تا چه حد افزایش قیمت فرش ایرانی در بازارهای جهانی و داخلی معقول است و بازهم مشتری دارد؟

در وضعیت کنونی اقتصاد جامعه و با نگاهی به آمارهای تورم سالیانه داخلی می توان دریافت که شرایط برای تولیدکننده و مخصوصاً بافندگان فرش سخت شده و نیازمند اهرم‌های کمکی حمایتی از سوی کارفرمایان هستند تا همچنان بتوانند در فرایند تولید فرش باقی بمانند. این مسئله ناگزیر قیمت تمام شده فرش را برای صرفه‌های اقتصادی معقول و حداقلی افزایش می‌دهد.

اغلب کشورهای هدف صادراتی فرش ایران نیز روزهای خوب اقتصادی را سپری نمی‌کنند و عمدتاً در رکود اقتصادی هستند و در این شرایط قدرت خرید مشتریان فرش ایرانی نیز کاهش یافته و از آنجا که فرش دستباف در دسته کالاهای لوکس سبد خرید خانوارهاست، با کاهش قدرت خرید، این کالا از سبد خانوار حذف خواهد شد. لذا افزایش قیمت تمام شده فرش دستباف ایران در بازارهای جهانی، تجارت فرش و آینده تولید آن را با خطراتی جدی مواجه می‌کند که همین مسئله لزوم توجه جدی به تولید فرش را به ویژه در سال حمایت از تولید ملی دوچندان می‌نماید.

مسئله حفظ و افزایش سطح تولید فرش زمانی جدی‌تر می‌شود که حجم اشتغال مرتبط با فرش را در سطح جامعه در نظر بگیریم و این نکته را یادآور شویم که قیمت فرش کشورهای رقیب همواره از قیمت تمام شده فرش دستباف ایرانی در بازارهای جهانی پایین‌تر است و برای فروش بهتر و حفظ سطح تولید و شاغلان این حرفه ضمن نگه داشتن قیمت تمام شده در حد معقول باید به ابزارهای دیگری متوسل شویم و افزایش بی رویه قیمت فرش که دربرگیرنده افت سطح فروش در واحد تولید و کاهش تولید است را کنترل کنیم.

یکی از اقداماتی که در این شرایط به حفظ بافندگان در چرخه تولید فرش کمک خواهد نمود توجه به وضعیت معیشتی بافندگان و ارتقای جایگاه اجتماعی آنان در سطح جامعه است. لذا متولی فرش کشور علاوه بر انجام اقدامات حمایتی نظیر بیمه و رعایت قوانین کار و نظارت بر رعایت این موارد توسط کارفرمایان باید به ارتقای جایگاه اجتماعی و هنری بافندگان فرش با اجرای طرح‌های تکریم آنان مبادرت ورزد.

عموماً در تصور عمومی جامعه، فرشبافی به عنوان یکی از شغل‌های سطح پایین جامعه نقش بسته که بیشتر افراد اگر درآمد مالی و اقتصادی مناسبی در این حرفه نبینند، هیچ علاقه‌ای به ادامه فعالیت در آن نخواهند داشت. که این شرایط لزوم تلاش متولی این هنر- صنعت را در زدودن این تصور عمومی اشتباه را از اذهان جامعه بیش از پیش هویدا می‌سازد.

همچنین توجه به شیوه‌های نوین بازاریابی، تبلیغات و شناخت بازار و هدایت تولیدات به سمت سلیقه و خواست مشتریان برابر سنت‌های ارزشمند بافت کشور و حذف واسطه‌هایی که قیمت نهایی فرش را بی رویه بالا می‌برند با انجام اقدامات مناسب نظارتی از مهمترین اقداماتی است که متولی فرش در زمینه تثبیت سطح تولید می‌تواند انجام دهد.

در حال حاضر به گواهی آمار هرساله تولید فرش در ایران محدود و محدودتر می‌شود و این در حالی است که قیمت فرش هرسال در واحد تولید افزایش می‌یابد. از این رو با توجه به شرایط سخت اقتصادی داخل و خارج کشور اگر برای بهبود روند تولید فرش و حفظ بافندگان آن برنامه ویژه‌ای با قابلیت اجرا در دستور کار مرکز ملی فرش ایران به عنوان متولی فرش کشور قرار نگیرد، بعید نیست که در دهه آینده بافنده فرش در ایران کیمیا شود و تولیدکنندگان ایرانی برای بافت فرش‌های خود راهی هند و افغانستان و پاکستان و... شوند!!

برای پیشگیری از وقوع چنین اتفاقی، متولی فرش کشور باید از همین امروز غفلت را به کناری نهد و تدبیر ویژه ای بیندیشد.

سید محمد مهدی میرزا امینی/ کارشناس فرش