به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان،از رخشندهٔ اعتصامی معروف به پروین اعتصامی به عنوان «مشهورترین شاعر زن ایران» یاد شده‌است. پروین از کودکی فارسی، انگلیسی و عربی را نزد پدرش آموخت و از همان دوران، سرودن شعر را در محضر پدرش و استادانی چون دهخدا و ملک‌الشعراء بهار  آغاز کرد. پدر وی یوسف اعتصامی، از شاعران و مترجمان عصر خود بود که در شکل‌گیری زندگی هنری پروین و کشف استعدادها، و ذوق و گرایش وی به سرودن، نقش مهمی داشت.

پروین شعرهایش را در حضور شاعران و دانشمندانی مانند علی اکبر دهخدا، ملک‌الشعرای بهار، عباس اقبال آشتیانی، سعید نفیسی و نصرالله تقوی که از دوستان یوسف اعتصامی بودند و بعضی اوقات به خانهٔ او می‌آمدند، می‌خواند و مورد تشویق آن‌ها قرار می‌گرفت.

پروین اعتصامی در هجده سالگی فارغ‌التحصیل شد. او در تمام دوران مدرسه‌اش دانش آموزی ممتاز بود البته قبل از ورود به مدرسه فارسی، انگلیسی و عربی را نزد پدر آموخت. او حتی می‌توانست داستان‌های مختلفی را به زبان انگلیسی بخواند.او به دانستن علاقه داشت و سعی می‌کرد در حد توان خود از همه‌چیز آگاهی پیدا کند؛ به همین دلیل در مدرسهٔ قبلی‌اش ادبیات فارسی و انگلیسی تدریس می‌کرد.شولر، رئیس مدرسهٔ آمریکایی، پروین را در یادگیری دروس بسیار مشتاق توصیف می‌کند. او همچنین می‌گوید که پروین در طول زمان تحصیلاتش، با دختری آمریکایی به نام «هلن کالینز» مکاتبه داشته و این مکاتبه را تا آخر عمر ادامه داده‌ است

یوسف اعتصامی پیش از ازدواج پروین، با چاپ مجموعه اشعار او مخالف بود و این کار را با توجه به اوضاع و فرهنگ روزگار، نامناسب می‌دانست. او فکر می‌کرد دیگران چاپ اشعار یک زن جوان را، راهی برای پیدا کردن همسر به حساب آورند. اما بعد از ازدواج پروین و جدایی از همسرش به این کار رضایت داد.

قبل از نخستین چاپ دیوان پروین، بعضی از اشعار پروین در مجله بهار، «منتخبات آثار» از «سید ضیا هشترودی» و «امثال و حکم» از دهخدا چاپ شده بودند. از انتشار نخستین چاپ دیوان او در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی توسط چاپخانه مجلس شورای ملی که همراه با مقدمهٔ از ملک‌الشعرای بهار بود، بسیار استقبال شد. سعید نفیسی در روزنامهٔ ایران به معرفی دیوان پروین پرداخت و وزارت معارف برای تقدیر از پروین، به او نشان علمی اهدا کرد که این باعث خارج شدن پروین از انزوای پس از طلاقش شد.

نخستین مجموعه شعر پروین، شامل اشعاری بود که وی تا پیش از ۳۰ سالگی سروده بود و بیش از ۱۵۰ قصیده، قطعه، غزل و مثنوی داشت.البته دیوان پروین شامل همهٔ اشعار سروده شده توسط او نیست، زیرا او چند سال پیش از مرگش، قسمتی از اشعارش را که مطابق میلش نبوده را سوزانده‌است.

تنها اثر چاپ و منتشر شده از پروین، دیوان اشعار اوست، که  ۶۰۶ شعر دارد اشعار وی در قالب‌های مثنوی، قطعه و قصیده سروده شده اند. پروین بیشتر به دلیل بهره بردن از  مناظره در شعرهایش، معروف است. شعرهایش قبل از چاپ به صورت مجموعه و کتاب، در مجلهٔ بهار و منتخبات آثار از محسن هشترودی و امثال و حکم از دهخدا، چاپ می‌شدند. موفقیت اولین چاپ دیوان اشعارش باعث شد کتاب های بعدی وی منتشر شود.

پروین اعتصامی از پیروان «جریان تلفیقی» است. مضامین و معانی اشعار پروین، توصیف‌کنندهٔ دلبستگی عمیق وی به پدر، استعداد و شوق فراوان او به آموختن دانش، روحیهٔ ظلم‌ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم‌دیدگان است. در اغلب اشعارش اشاره به  حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی دیده نمی شود. پروین شعری ندارد که از روی آن بتوان به شخصیت شاعر پی برد. 

در دیوان او بیش از هفتاد نمونه مناظره آمده است. همین مسئله وی را از این لحاظ در میان شاعران فارسی برجسته کرده است. این مناظره‌ها نه تنها میان انسان‌ها و جانوران و گیاهان، بلکه میان انواع اشیاء – از قبیل سوزن و نخ –دیده می شود.دیوان اشعار وی نیز از حوادث و وقایع شخصی و اجتماعی تقریباً خالی است و در آن غیر از قطعه‌ای که در «تعزیت پدر» و شعری که برای سنگ مزار خود سروده و نیز شعر «نهال آرزو» که برای جشن فارغ التحصیلی کلاس خود در جوزای (خرداد) ۱۳۰۳ گفته است و یکی دو شعر دیگر، شعر دیگری که صراحتاً به شناخت شخص شاعر کمکی کند، وجود ندارد.

آنچه از مضامین و معانی اشعار پروین می‌توان درباره خلقیات و روحیات او استنباط کرد، دلبستگی عمیق وی نسبت به پدر و استعداد وافر و شوق فراوان او به آموختن علم و دانش و دیگر پاکی و پاکدامنی،روحیه ظلم ستیزی ،حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستمدیدگان است.شاید همین روحیه سبب شده تا وی دعوت رضاشاه را برای آن‌که معلم ملکه باشد نپذیرد.تعداد اشعاری که پروین در آن‌ها سخت ‌ترین انتقادها را بر شاهان وارد می‌کند و از ظلم و ستم اغنیا و قدرتمندان و درد و رنج محرومان یاد می‌کند، به اندازه‌ای زیاد است که مایه حیرت می‌شود.

پروین در «صاعقه ما ستم اغنیاست» به تقبیح ظلم می‌پردازد، در شعر «ای رنجبر» زحمتکشان را به انقلاب در برابر ظالمان فرا می‌خواند، در شعر «تیره بخت» فقر را به تصویر می‌کشد و در شعر «شکایت پیرزن» مشروعیت سیاسی دولت را مورد شک و تردید قرار می‌دهد. در یک کلام می‌توان گفت که پروین واجد خصوصیات الگوی مورد نظر شاعران روشنفکر این دوران از یک زن شاعر نبود و او در دوران حیات خود از سوی رضاشاه و حکومت او و در دوران بلافاصله پس از مرگ خود، از سوی نوپردازان و روشنفکران مورد بی مهری قرار گرفت.به رغم کم اعتنایی برخی از روشنفکران و نوپردازان، استادان مسلم ادب فارسی، چه آن‌ها که با پروین معاصر بوده و چه آنان که پس از وی آمده‌اند، همگان پروین را شاعری بزرگ و  درجه اول دانسته‌اند.از استادان متقدم، حاج سیدنصرالله تقوی گواهی داده است که پروین «از خردسالگی بدون خستگی» در جلسات اهل فضل و ادب که در منزل پدرش تشکیل می‌شد حضور می‌یافت و با عطش خارج از حوصله کودکان  به گفتار آنان گوش می‌داد و اولین شعرش را در هفت سالگی سرود.

کتاب های فراوان، آثار و مقالات مختلفی دربارهٔ زندگی پروین اعتصامی نوشته شده است. این آثار در طی سال‌های پس از مرگش و همچنین قبل از آن، توسط افراد مختلفی نوشته شده‌است.منابع دست اول برای شناخت زندگی پروین اعتصامی، کتاب‌ها و اسناد منتشر شده از خانواده و نزدیکان اوست. از میان آن‌ها می‌توان به «تاریخچهٔ زندگانی پروین اعتصامی» اثر ابوالفتح اعتصامی، برادر پروین اشاره کرد. از دیگر منابع دست اول، می‌توان به کتاب «مجموعه مقالات و قطعات و اشعار» اشاره کرد که یک سال پس از مرگ پروین نوشته و در سال ۱۳۲۳، برای نخستین بار چاپ شده‌است.

همچنین به دلیل این‌که شعرهای پروین در قالب مناظره و با زبانی صمیمی و کودکانه هستند، نویسندگانی مانند مهناز بهمن که نویسندهٔ گروه سنی کودک و نوجوان هستند، زندگانی پروین را در قالب کتاب نوشته‌ است. منابع دیگر برای شناخت زندگانی پروین، کتاب هایی از قبیل «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی» اثر علی‌اصغر دادبه ، «با چراغ و آینه» اثر محمدرضا شفیعی کدکنی و «دائرةالمعارف کودکان و نوجوانان» اثر قاسم قالیباف هستند.

مقالات زیادی نیز در مورد شرح زندگی پروین وجود دارد، از جمله آن ها می توان به  مقالهٔ پروین اعتصامی نوشتهٔ غلامعلی حداد عادل اشاره کرد این مقاله در «دانشنامه جهان اسلام» منتشر شده‌است.همچنین مقدمه‌هایی که برای دیوان پروین اعتصامی نوشته شده‌اند نیز بخش‌هایی از زندگی‌نامه وی را نگاشته‌اند. از مقدمه‌های مشهور دیوان پروین، می‌توان به مقدمهٔ چاوش اکبری برای چاپ سوم و مقدمهٔ انتشارات اقبال در چاپ‌های بعدی اشاره کرد.

پروین در دورانی زندگی می‌کرد که هر دو یا سه سال تحولی سیاسی رخ می‌داد. به علت کمبود روزنامه و دیگر وسائل ارتباط جمعی در آن زمان، تنها راه آشنایی پروین با مسائل سیاسی، پدرش بود. شعر پروین شامل مسائلی چون ظلم ستیزی، فقر ستیزی، عدالت‌خواهی و آرمان‌خواهی است  بسیاری پروین را از معماران تاریخ و اندیشه سیاسی ایران دانسته‌اند.به نوشته علی‌اصغر دادبه بعد از انقلاب مشروطه در ایران، دو جریان فکری در ایران به نام‌های «جریان تلفیقی» و «جریان نیمایی» به وجود آمد. جریان تلفیقی عبارت است از ترکیب سبک شعر سنتی و اندیشه‌های تازه. می‌توان گفت که جریان تلفیقی، ادامهٔ سبک «بازگشت ادبی» است اما قالبی امروزی‌تر دارد.سبک شعری پروین تحت تأثیر تفکر جریان تلفیقی قرار داشت.

منتقدان شعرهای پروین به دو دسته تقسیم می‌شوند: گروه اول، گروهی هستند که پروین اعتصامی را نه شاعر می‌دانند و نه ناظم؛ آن‌ها اشعار منسوب به پروین را متعلق به شاعر دیگری مانند پدرش می‌دانند. آن‌ها همچنین صحبت دربارهٔ پروین را صحبت دربارهٔ «شاعری» نمی‌دانند؛ بلکه صحبت دربارهٔ «تهمت شاعری» می‌دانند. این گروه ملک‌الشعرای بهار را نیز به دلیل تعریف از شعرهای پروین و نوشتن مقدمه‌ای برای دیوان او، مورد انتقاد قرار دادند، البته ملک‌الشعرای بهار این منتقدان را «طرفداران سید ضیاءالدین طباطبائی» می‌داند و این اتهامات را «دروغ‌های دلالان استعمار» توصیف می‌کند.گروه دوم، گروهی هستند که پروین را شاعر نمی‌دانند اما او را «ناصر خسروی مؤنث» یا «لافونتن مؤنث» خطاب می‌کنند زیرا اعتقاد دارند که پروین فقط نظم‌دهنده‌ای بر تمثیل‌های حیوانی است.

انتهای پیام/