به گزارش سرويس بين‌ الملل باشگاه خبرنگاران، پایگاه تحلیلی "المانیتور" در مقاله‌ای به قلم "آرون مرآت" می‌نویسد: بدون شک دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور منتخب ایران، در طول برگزاری اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در 14-13 سپتامبر در "بیشکک"، پایتخت قرقیزستان، با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، در مورد مسائل گوناگونی چون مذاکرات هسته‌ای مربوط به مجمع سازمان ملل متحد که قرار است در 24 سپتامبر تا دوم اکتبر برگزار گردد و همچنین در مورد طرح روسیه در خصوص سلاح‌های شیمیایی سوریه، گفت و گو کرده است.

علاوه براین، سفر دو روزه دکتر روحانی به اجلاس سازمان همکاری شانگهای، به منظور ملاقات با مقامات ارشد کشورهای آسیای مرکزی صورت گرفت تا بدین ترتیب، به وعده انتخاباتی خود در خصوص تعقیب سیاست «منطقه گرایی»، جامه عمل بپوشاند.

دولت روحانی، با داشتن کفایت لازم در امور اقتصادی و همچنین با در نظر گرفتن عقب نشینی آمریکا از افغانستان، مصمم است که بر دامنه فعالیت‌های اقتصادی ایران، تنوع ببخشد و به رغم تحریم‌های مربوط به صادرات نفت این کشور، به دقت مسائل مربوط به همسایگان شمالی خود را دنبال می‌کند.

بخش عمده‌ای از دستورکار رئیس‌جمهور جدید ایران در منطقه، روی افزایش قدرت اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران در نزد همسایگان شمالی این کشور که دارای اشتراکات فرهنگی و زبانی بسیاری با ایران هستند، و از برخی جهات به عنوان «خراسان بزرگ» تاریخی شناخته می‌شوند، تاکید دارد.

به گفته یکی از استادان دانشگاه‌های تهران، «ایران می‌تواند سهم عمده ای در بازسازی‌ افغانستان داشته باشد. مشکل ما این است که ناتو و به طور عمده آمریکا، از ورود ایران به این بازار جلوگیری می کنند.»

تنها عده‌ کمی از بازیگران بخش خصوصی ایران در افغانستان مشغول کار هستند. اما کارشناسان ایرانی امیدوارند که پس از خروج نیروهای آمریکا در سال آینده، ایران از نظر اقتصادی نقش مهمی را در خاک همسایه شرقی خود ایفا کند.

این استاد دانشگاه توضیح داد که: «افغانستان بیشتر نفت خود را از عراق و از طریق بخش خصوصی ایران وارد می‌کند و از آنجایی که دولت ایران نمی‌تواند بین خواسته‌های افغانستان و ناتو تمایز قائل شود، خود را درگیر این امر نکرده است. گام بعدی ایران، مسلما مبادله نفت خواهد بود. ایران می‌تواند از عراق نفت وارد کرده و در استان‌های شمالی و غربی خود استفاده کند و سپس همان میزان نفت را از پالایشگاه‌های خود در جنوب کشور، به افغانستان صادر کند.» علاوه براین، افغانستان در استان‌های شمالی خود، ذخایر نفتی عظیمی را کشف کرده است و ایران نیز همانند آمریکا و روسیه امیدوار است که در بهره برداری از این فرصت، سهیم باشد.

المانيتور مي نويسد: ایران از طرح‌ها و نقشه‌های هند در افغانستان نیز استفاده می‌کند. در حال حاضر، هند در حال توسعه بندر بسیار مهم و راهبردی چابهار ایران در مرز اقیانوس هند و دریای عمان و همچنین زیرساخت‌های ترابری در مرزهای افغانستان است. این کانال جدید به آسیای مرکزی، دست کم در درآمدهای ترانزیتی، به سود ایران خواهد بود. به علاوه، جمهوری اسلامی ایران امیدوار است که این بندر، موجب تقویت موقعیت کریدور «شمال ـ جنوب» گردد که از طریق آن، کالاهای هند و چین، به جای آنکه از طریق دریای سرخ و دریای مدیترانه به اروپا برده شوند، از طریق ایران منتقل می‌شوند. ایران معتقد است که در صورت توسعه بندر چابهار، هزینه‌های حمل و نقل از هند به اروپا ، برای کشور هند، به یک سوم میزان فعلی خواهد رسید.

طبق آمار منتشر شده از سوی موسسه «امریکن اینترپرایز» و موسسه «مطالعات جنگ»، کمیته امداد امام خمینی ایران در حال حاضر بیش از 30000 نفر را در افغانستان، تحت پوشش خود درآورده است. 

ایران به دنبال افزایش اهمیت خود به عنوان کریدور انتقال انرژی، جهت انتقال ذخایر عظیم گازی آسیای مرکزی است و همچنین سعی دارد که از تلاش‌های آمریکا در جهت خارج کردن ایران از این معادله جلوگیری کند. آمریکا با دنبال کردن دستور کار خود در خصوص «جاده جدید ابریشم» ــمجموعه‌ای ای از شبکه‌های زمینی انرژی و کالا که آسیای مرکزی و جنوبی را به چین و اروپا پیوند می‌دهدــ سعی دارد که موقعیت ایران را تضعیف کند. یکی از مولفه‌های این دستور کار، احداث خط لوله «تاپی» است که گاز ترکمنستان را به افغانستان، پاکستان و در نهایت هند، منتقل خواهد کرد.

ایران امیدوار است که اشتیاق تمام نشدنی کشورهای آسیای جنوبی برای احداث خط لوله «تاپی»، با تشویق آنها به احداث خط لوله‌ ساده‌تر و ارزان‌تر ایران-پاکستان ـــکه در حال حاضر، بخش مربوط به طرف ایرانی تکمیل شده است ـــ و قرار است میدان گازی پارس جنوبی ایران را به بازارهای پاکستان متصل کند، فروبنشاند. ایران مسیر مقرون به صرفه‌تری برای انتقال نفت ترکمنستان به شبه قاره هند به شمار می‌رود. آمریکا همچنان از فشار سیاسی خود استفاده می‌کند تا از همراهی پاکستان با هرگونه معامله‌ای که از بستر صادرات نفت و گاز ایران حمایت می‌کند، جلوگیری کند. هند نیز به همین دلیل و همچنین کشف ذخایر گازی عظیم در سواحل شرقی خود، تمایل خود را برای این کار از دست داده است.

دسترسی ایران به آب‌های گرم و عمیق، بزرگترین اهرم فشار این کشور بر همسایگان محصور در خشکی واقع در آسیای مرکزی است. پنبه ازبکستان و گاز ترکمنستان، دو مورد از بزرگترین محصولات صادراتی آسیای مرکزی هستند که از طریق ایران به دیگر کشورهای جهان، ترانزیت می‌شوند.

ایران برای تقویت این نوع از تجارت و همچنین کسب مالیات‌های ترانزیتی بیشتر، در حال توسعه زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای خود است. برای نمونه، تا پایان امسال، خط آهن 5.5 میلیون تنی «اوزن –گرگان»، به طول 900 کیلومتر، گشایش خواهد یافت که در نتیجه آن، ایران به قزاقستان، شمالی ترین کشور آسیای مرکزی، متصل خواهد شد.

جمهوری اسلامی ایران، خود نیز از ترکمنستان گاز وارد می کند و در سال 2010، هنگامی که دومین خط لوله خود را افتتاح کرد، ظرفیت واردات خود را به 150 درصد افزایش داد و با مبادله گاز ترکمنستان، به این کشور محصور در خشکی، در صادرات به دیگر کشورهای جهان کمک کرد. در ماه ژوئيه، ایران و ترکمنستان اعلام کردند که میزان تجارت سالانه بین این دو کشور از 5 میلیارد دلار به 10 میلیارد دلار افزایش می‌یابد.

ایران در حال ساخت پروژه‌های زیربنایی به ارزش صدها میلیون دلار در کشور فارسی زبان تاجیکستان است. این کشور توافقنامه‌ای به ارزش 3 میلیارد دلار و به منظور تکمیل پروژه تونل «انزاب» (استقلال) امضا کرده است که قرار است ایران را از طریق شرق افغانستان و تاجیکستان، به چین متصل کند. از آنجایی که روابط تاجیکستان و ازبکستان بر سر نگرانی ازبک‌ها در مورد پروژ‌ه‌های هیدروکربنی تاجیکستان که به گفته ازبک‌ها، به صنعت پنبه این کشورآسیب وارد می‌کند، دچار خدشه شده است، نقش ایران در تاجیکستان اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

طبق گزارشی که مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی در سال 2012 منتشر کرد، «فشار ازبکستان، شرکت‌های چینی و روس را از تاجیکستان به بیرون رانده است و دوشنبه [پایتخت تاجیکستان] را بیش از پیش از نظر اقتصادی به ایران وابسته کرده است.»

مهمترین شرکت کنندگان «بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی»، چین و روسیه هستند، اما ایران نیز به نوبه خود، با بهره گیری از مشترکات جغرافیایی، صنعتی و فرهنگی دیرینه خود با این کشورها، برای تبدیل شدن به یکی از بازیگران مهم، نقشه‌های بزرگی در سر دارد.

ایران چگونگی تعامل با این کشورها را به خوبی می‌داند. این کشور قصد ندارد که به ابرقدرت منطقه تبدیل گردد بلکه سعی دارد که به عنوان یک شریک اقتصادی و سیاسی، ایفای نقش کند و به همین خاطر نیز در این راه موفق خواهد شد.