به گزارش خبرنگار حوزه رادیو تلویزیون باشگاه خبرنگاران، شب گذشته برنامه "معرفت" شبکه چهار سیما با حضور دکتر "غلامحسین ابراهیمی دینانی" استاد دانشگاه به موضوع بررسی "شاهنامه فردوسی" به روی آنتن رفت.
در ابتدای برنامه دکتر "اسماعیل منصوری لاریجانی" استاد دانشگاه و مجری برنامه "معرفت" گفت: شاهنامه فردوسی یک دریایی خروشان از معارف، حکمت، اخلاق، روان شناسی، حماسه و ادبیات بوده درواقع یک دایرة‌المعارف است.
زینت همه بحث‌هایی که در 60 هزار بیتی که در شاهنامه هست، هر داستان را با خطبه توحیدی آغاز می‌کند و به دلیل داشتن مضامین بلند از حضور استاد ابراهیمی دینانی بهره می‌بریم.

وی فرازی از شاهنامه فردوسی را خواند:

سپاس از جهاندار هر دو جهان/ شناسنده هر آشکار و نهان
نگهدار خورشید و دریا تویی/ خدایی سرا و ثریا تویی
بترسید او را ستایش کنید/ شب تیره پیشش نیایش کنید
بدانید از کردگار جهان/ بد و نیک هرگز نماند نهان
که او هست برتر زهر برتری/ توانا و داننده از هر دری
دو گیتی پدید آید کاف و نون/ چه فرمان دهی برفرون
 
ابراهیمی دینانی گفت: همه اشعاری که از حکیم فردوسی قرائت کردید از آغاز توحید است ولی توحیدی که فردوسی با زبان حماسه سخن گفته است. نخست در مورد حماسه و فردوسی صحبت می‌کنم.

وی ادامه داد: فردوسی مرد بزرگی که اساس تاریخ و زبان فارسی ما است و کمتر مورد توجه بوده بدون تردید در این 60هزار بیتی که در شاهنامه آمده جنبه‌ایی از تاریخ ایران این سرزمین پربرکت است.

این استاد دانشگاه افزود: دشمنان ایران سعی کردند که تاریخ این کشور را نابود کنند اما فردوسی تاریخ را به زیباترین وجه زنده نگه داشته است. چون انسان موجودی تاریخی بوده و انسان خود را در آیینه تاریخی می‌بیند. انسان وقتی خود را دید بقیه چیزهایی که در دنیا وجود دارد را می‌بیند همچنین انسان در درون تاریخ زندگی و نمی‌تواند بیرون آن زندگی کند. فردوسی هم از این قاعده مستثنی نیست منتها به تاریخ خود آشنا بوده که چطور آن را بیان کند.

وی ضمن اشاره به طرح این سوال که آیا این 60 هزار بیت فردوسی که از شاهنامه آمده تاریخ شعر یا حماسه است اظهار داشت: به طور حتم محاکمات شعری و حماسی است و تقلید نیست فردوسی این اشعار را از کسی تقلید نکرده اما محاکمات شاعرانه با حقیقت موازی بوده و وجهی از حقیقت دارد.
 
ابراهیمی دینانی گفت: نخستین حماسه سرای زبان فارسی حکیم فردوسی است.
این استاد دانشگاه در خصوص چیستی حماسه تصریح کرد: تنها انسان زبان حماسه دارد، چون انسان یک موجود آرمانی است انسان‌های بزرگ آرمان‌های بزرگ دارند و برای رسیدن به آرمان‌ کوشش می‌کند و همچنین برای رسیدن به آرمان بزرگ شجاعت لازم است.
 
وی ادامه داد: وقتی آرمان بزرگ را با شجاعت قوی همراه کنیم، زبان انسان حماسی می‌شود درواقع تعریف حماسه اینگونه می‌شود که بیان بزرگ‌ترین آرمان‌ها با شجاعانه‌ترین حرکت‌ها است.

ابراهیمی دینانی عنوان کرد: حماسه انواع مختلفی دارد همچون کمدی، تراژدی و دارم که در یونان باستان وجود داشته است. دو تمدن بزرگ در روزگار گذشته وجود داشته اولی یونان باستان و دومی ایران باستان که در مقابل یکدیگر بودند. در یونان حماسه هومر مطرح بوده است. هومر از تراژدی سخن گفته، تراژدی واژه غم‌انگیز یعنی جایی که انسان با فاجعه روبرو می‌شود و دو طرف تراژدی خود را حق می‌دانند و دو حقیقت با هم برخورد کرده و یکی را شکست داد.
 
وی اظهار داشت: دنیای امروز بیشتر ادبیات یونان را به تراژدی می‌شناسد. فرق تراژدی یونان با حماسه فردوسی چیست؟ تراژدی در یونان جنگ انسان با سرنوشت بوده در یونان شرک رواج داشته چون آنها به خدایان قائل بودند یعنی بیش از یک خدا داشتند البته متفکران قبل از سقراط، آنها سرنوشت زندگی خود را در دست خدایان می‌دانستند.

ابراهیمی دینانی گفت: جنگ بین خدایان و انسان شروع می‌شود و تراژدی از اینجا شروع می‌شود پس اساس تراژدی جنگ و برخورد است. اما تراژدی فردوسی به گونه‌‌ای دیگر بوده، در حماسه فردوسی تراژدی جنگ بین انسان و خدا نیست و این در فرهنگ یونان است.
 
وی ادامه داد: در کتاب فردوسی در این 60 هزار بیت که توحید موج می‌زند اصلا جنگ خدایان و شرک مطرح نیست، توحید محض است. اگر جنگی در شاهنامه هست، پیکار بین نیک و بد است، "بد" که "خدا" نیست، آنها به خدایان قائل بودند اما فردوسی به یک خدای واحد، احد و یکتا اعتقاد داشت.
 
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: در اصطلاح فردوسی جنگ بین یزدان و اهریمن است و سرانجام در این جنگ اهریمین مغلوب خواه شد خدا فراسوی نیک و بد است.

ابراهیمی دینانی اظهار داشت: "لایپ نیتس" فیلسوف بزرگ غربی گفته کلمه Germany "آلمان" از اهریمن ایرانی گرفته شده.

این‌ها قوم جنگ جویی بودند و نگاه اهریمنی داشتند و German"" فرهنگی و تحریف شده "اهریمن" است. "نیچه" در کتاب خود از ابر مرد صحبت می‌کند، اراده معطوف به قدرت اساس تفکرش است.
 
وی عنوان کرد: به نظر من "نیچه" به طور مستقیم یا غیرمستقیم که به احتمال زیاد غیرمستقیم تحت تأثیر "ابر مرد" فردوسی "رستم دستان و شیر خدا" است.
 
مولانا در یکی از شعرهای خود گفته؛ شیرخدا رستم دستانم آرزوست. حتی مولانا هم تحت تأثیر فردوسی بوده است و به انسان کامل اشاره دارد "ابرمرد" "نیچه" یعنی بالاترین انسان روی زمین و ما به "انسان کامل" می‌گوییم.
 
ابراهیمی دینانی تصریح کرد: اگر ارتباطی با این انسان کامل "شیرخدا و رستم دستان" که فردوسی در شعر خود به عنوان سمبلیک گفته که، همان ولی کامل و اسدالله است که اگر این ارتباط نبود "نیچه" از ابرمرد صحبت نمی‌کرد.
 
بنابراین این مسئله حماسه فردوسی تراژدی یونان نیست، تراژدی یونان از نظر ادبیات جهانی فیلمی مهم بوده اما شرک آلود و جنگ خدایان و سرنوشت اما ضمن اینکه فردوسی از سرنوشت می‌گوید.
 
وی افزود: فردوسی زبان حماسی داشته و به عبارتی زبان توحیدی است. بنابراین این مقدمه لازم بود که گفته شود که حماسه ما کمتر از حماسه یونان نیست، منتها حماسه فردوسی توحیدی و حماسه هومر شرکت آلود است.
 
حماسه فردوسی توحیدی و آسمانی اما حماسه (تراژدی) یونان دنیوی است.
 
منصوری لاریجانی اظهار داشت: فردوسی به طول معمول شروع داستان‌ها را به خطبه آغاز می‌کند، و این سنت اهل بیت بود.
 
ابراهیمی دینانی ضمن اشاره به اشعاری که مجری برنامه از شاهنامه فردوسی خواند، گفت: اینجا یک تقابل برقرار می‌کند.
 
دوگانگی در ایران باستان و سخن فردوسی نیست. آشکار و نهان را تو می‌دانی، این "آشکار" و "نهان" یک تضاد بوده و خداوند که مافوق آشکار و نهان است هم به آشکار و هم به نهان آگاهی دارد.
 
"عالم الغیب و الشهادة"، "له ملک الساموات و الارض" آسمان و زمین یعنی بالا و پایین است، کلمه آسمان از شور یعنی بالا می‌آید.
 
به عبارتی دیگر "آسمان" یعنی "عالم بالا" بوده نه عالم جغرافیایی و بالای معنوی است.
 
وی ادامه داد: آسمان و زمین یعنی ظاهر و باطن است. برای خدا بالا و پایین، شب و روز نیست، خدا به همه آنها آگاه است.
 
فردوسی همه این‌ها را در دست قدرت خداوند می‌داند، این غیر از تراژدی هومر است.
 
در تراژدی هومر این مسائل مطرح نیست.
 
این استاد دانشگاه عنوان کرد: در "هومر" اراده مطرح است.
 
فردوسی حاکم اصلی را عقل می‌داند. حتی خود "نیچه" هم به نوعی تحت تأثیر است و به یونان باستان شناخت داشته است اما خود "نیچه" اصل اراده معطوف به قدرت است و از عقل کمتر سخن می‌گوید و خاص برای آنها مهم است.
 
وی اظهار داشت: در شاهنامه فردوسی مسئله عقل موج می‌زند و عقل مهم است.
 
کسی که بیشترین آگاهی را از یونان باستان داشته "نیچه" بود.
 
ابراهیمی دینانی درخصوص دیگر ابیات فردوسی تصریح کرد: کلمه ترس چیست؟ فردوسی حماسه سرا است و در حماسه نباید ترس وجود داشته باشد.
 
فردوسی می‌گوید: "بترسید" فردوسی در این بیت شعر چه می‌خواهد بگوید؛ فردوسی آدم ترسویی نیست از این تقابل نیک و بد فرا رفته و به بالاتر می‌رود.
 
اگر کسی به درستی لایناهی را درک کند و متوجه شود که چیست و نیک و بد در کجا است.
 
وی بیان کرد: این ترس خوف عافیت نیست بلکه خوف جلال و جمال است. ما دو خوف داریم یکی خوف عافیت و دیگری خوف جلال و جمال است.
 
وقتی به چیزی عظیم و عمیق نگاه می‌کنیم یک خوفی در ما ایجاد می‌شود.
 
ابراهیمی دینانی عنوان کرد: منظور فردوسی از "ترس" جلاس است. وقتی به این حالت رسیدی خواه ناخواه سر تعظیم فرود می‌آوریم، این دستور نیست. وقتی سر تعظیم فرود آوردن یعنی رکوع و سجود و این دستور امر و نهی نیست.
 
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به این نکته که چرا ذکر خدا ترس آور است، خدا که مهربان محض است، گفت: ترس حیرت بوده و در مقابل عظمت خدا حیرت می‌کنم و به طور دقیق شعر فردوسی ترجمه آیته از قرآن است.

 
ابراهیمی دینانی اظهار داشت: خداوند آنقدر عظمت دارد که فردوسی در شعر خود اینطور بیان کرد: که به زبان نیایش، عجز و ناتوانی باید با تو سخن بگوییم نه به هیچ زبان دیگری، در مقابل عظمت خدا هیچ زبان دیگری وجود ندارد.
 
وی ضمن اشاره به این نکته که زبان نیایش زبان درک عظمت خداست، بیان کرد: اگر کسی عظمت خدا را درک کرد چه آن را به زبان بیاورد و چه به زبان نیاورد، وجودش در آن لحظه دعا است.
 
این استاد دانشگاه گفت: هیچ امری از خدا پنهان نمی‌ماند، هر اندازه که ذات پنهانی ما عمیق باشد، خدا به آن آگاه است. حق تعالی به ذات صدور (به آنچه در دل داریم) آگاه است.
 
اگر نهان همه انسان‌ها در جامعه‌ای ظاهر شود، به نظر من آن جامعه بهم می‌ریزد.
 
ابراهیمی دینانی افزود: خدا وعده عذاب هم به انسان داده است، فرق بین "وعده" و "وعید" این بوده که "وعد" یعنی وعده خواب و وعید یعنی کیفر است. اما نگاه حق تعالی خیلی مهربان است.
 
وی اظهار داشت: درهای عالم هستی با نگاه و عنایت حق تعالی باز می‌شود. برترین مطلق حق تعالی بوده و فقط خدا برترین عالم است.
 
این استاد دانشگاه عنوان کرد: من از وصف تو ناتوانم هر چه زبانم فصیح باشد ولی در وصف تو کم است. (به لکنت می‌افتد).
 
ابراهیمی دینانی ضمن اشاره به این نکته که توحید یعنی حماسه گفت: من معتقدم که اولیای بزرگ خدا سخنان آنها حماسی است. حماسه عظمت بوده و زبان شکوه و جلال است.
 
وی خاطر نشان کرد: همه اشعار فردوسی حکمت است.
 
انتهای پیام/  اس